Çanakkale Harbi Çanakkale Muharebelerine dair…
Çanakkale, tarih boyunca gerek stratejik konumu gerekse doğal güzelliklerinden dolayı göz önünde bir kent olmuştur. Bölgede yer alan farklı zamanlara ait kalıntılardan da anlaşılacağı üzere tarihin en kanlı savaşlarına tanıklık etmiş, zaferlere ev sahipliği yapmıştır. Özellikle de Çanakkale Savaşı tarihte büyük bir öneme sahiptir. Harp sırasında farklı yer ve zamanlarda savaşın seyrinin değiştiren kahramanlar olmuş ve onlar sayesinde düşman Boğaz’ı aşamamıştır. Peki ya bu kahramanların ne kadarını günümüzde hatırlıyor ya da hatırlatmak için bir şeyler yapıyoruz? Bir milletin tarihini hafızalarda tutmanın, ona sahip çıkmanın, bilmeyenlerde merak uyandırmanın belki de en iyi yollarından biridir tarihi öneme sahip yer ve kişi adlarının çeşme, cami, sokak, mahalle ve cadde gibi yerlere verilmesi. Çanakkale’nin, cadde ve sokaklarına verilen isimlerde de bu bilincin varlığını görüyoruz.
Sokaklar adlandırılırken çok sayıda sokağa isim verilecekse bir komisyon oluşturulmuş ve komisyonun önerdiği isimler mecliste tartışılarak karar alınmıştır. Eğer tek bir sokağa isim veriliyorsa da o sokak sakinlerinin yazılı başvurusu mecliste görüşülerek karar verilmiştir.[1] Çanakkale’de toplam 17 cadde ve sokağa Çanakkale Savaşı kahramanlarının isimleri verilmiş olup bunlar; Mustafa Kemal Atatürk, Mustafa İsmet İnönü, Kazım Karabekir, Şefik Aker, Yarbay Tahsin Bey, Asaf Paşa, Dnz. Bnb. Nazmi Akpınar, Dnz. Kd. Yüzbaşı İbrahim Hakkı Bey, Üsteğmen Hasan Bey ve Teğmen Mevsuf Bey, Bigalı Mehmet Çavuş, Mustafa İzzet Yavuzer, Üsteğmen Ali Rıza Bey, Seyit Onbaşı, Şemsettin Çamoğlu, Üsteğmen Saffet, Ezineli Yahya Çavuş ve Yüzbaşı Kemal’dir. Bu yazıda Çanakkale cadde ve sokaklarına isimleri verilen Çanakkale Savaşı kahramanlarından Mustafa Kemal Atatürk, Şefik Aker ve Asaf Paşa’nın kısa özgeçmişlerini sizlerle paylaşacağım.
Mustafa Kemal ATATÜRK (1881-1938) – Atatürk Caddesi
1881 yılında Selanik’te doğmuştur. Ali Rıza Efendi’nin oğlu olan Mustafa Kemal Atatürk, ilkokulu Selanik’te Şemsi Efendi İlkokulunda bitirdikten sonra 1893 yılında Selanik Askerî Ortaokuluna ve 1896 yılında Manastır Askerî Lisesine gitmiştir. 1899 yılında girdiği Harp Okulunu 1901 yılında teğmen olarak, devam ettiği Harp Akademisini ise 1905 yılında kurmay yüzbaşı olarak bitirmiştir. Mustafa Kemal Atatürk, 19. Tümen Komutanı olarak katıldığı Çanakkale Savaşı’nda 25 Temmuz 1915’de 15. Kolordu Komutanlığına, 8 Ağustos 1915’de de Anafartalar Grubu Komutanlığı’na atanmıştır. Böylece Osmanlı ordusunda 1915 Çanakkale Zaferi ile ön plana çıkmıştır. 1919 yılında ulusal egemenliğe dayanan bağımsız bir Türk milleti kurmak için Milli Mücadele’yi başlatmak üzere Samsun’a gitmiştir. Erzurum ve Sivas Kongrelerini yapmıştır. 23 Nisan 1920 tarihinde Ankara’da Türkiye Büyük Millet Meclisi’ni açmıştır. 29 Ekim 1923’te Cumhuriyet ilan edilmiş ve Mustafa Kemal Atatürk, Türkiye devletinin ilk Cumhurbaşkanı seçilmiştir. Yaptığı devrimlerle çağdaş Türkiye’nin yaratıcısı, askeri ve siyasi dehası olmuştur. Mustafa Kemal Atatürk’ün Cumhurbaşkanlığı sırasında Hilafet kaldırılmış, öğretim birleştirilmiş, tekke ve zaviyeler kapatılmış, harf devrimi gerçekleştirilmiş, şapka yasası çıkarılmıştır. Montreaux Sözleşmesi’yle Boğazlar sorunu, ardından Hatay sorunu çözülmüştür. Mustafa Kemal Atatürk, 10 Kasım 1938 tarihinde İstanbul Dolmabahçe Sarayı’nda vefat etmiştir. Naaşı Ankara’da Anıtkabir’de yer almaktadır. Vefatının ardından Cumhuriyet Halk Partisi I. Olağanüstü Kurultayı, 26 Aralık 1938 tarihinde Atatürk’e “Ebedi Şef” unvanını vermiştir.[2]
Bu isim caddeye 01.02.1977 tarihinde verilmiştir.[3]
Mehmet Şefik AKER (1877-1964) – Miralay Şefik Caddesi
1877 yılında Manastır’da doğmuştur. Selim Bey’in oğlu olan Şefik Aker, 1896 yılında Harp Okulu’nu bitirmiş ve Türk-Yunan, Trablusgarp, Balkan savaşlarına katılmıştır. Çanakkale Savaşları sırasında 25 Nisan 1915 günü Arıburnu’na çıkan Anzakları karşılayan 27. Alay’ın kumandanıdır. Mustafa Kemal Atatürk’ün 8 Ağustos 1915’te Anafartalar Grup Komutanı olmasının ardından onun emriyle 19. Tümen Komutanlığına getirilmiştir. Kurtuluş Savaşı başladığında Miralay Şefik Aker, merkezi Aydın’da bulunan 57. Tümen’in komutanıdır. Yunan İlerlemesine karşı Kuvayı Milliye örgütlerinin oluşturulmasında görev almış, İzmir Güney Cephesi Komutanlığı yapmış ve 1931 yılında emekli olmuştur. 6 Şubat 1964 tarihinde İstanbul’da vefat etmiştir. Miralay Şefik Aker’e ait 1935 yılında yayımlanan “Çanakkale Arıburnu Savaşları ve 27. Alay” ile 1937 yılında yayımlanan “İstiklal Harbinde 57. Tümen ve Aydın Milli Cidali” adlı iki eser vardır.[4]
Bu isim caddeye 15.06.1965 tarihinde 80 numaralı kararla, 25.02.1974 tarihinde 33 numaralı kararla verilmiştir.[5]
ASAF PAŞA (1837-1899) – Asaf Paşa Caddesi
Osmanlı Mareşali Asaf Paşa, İstanbul’da doğmuştur. Sadrazam Halil Hamit Paşa’nın soyundan Vezir Cemalettin Paşa’nın oğlu olan Asaf Paşa, küçük yaşta askerliğe girmiş ve Kırım Savaşı sırasında gösterdiği cesaretten dolayı nişan almıştır. Birçok farklı görevde yer aldıktan sonra 1965 yılında general olmuş ve Elazığ’a gönderilmiştir. 1876 Osmanlı-Rus Harbi sırasında Vidin Tutrakan, Üsküp, Selanik tümenlerinden sonra Dördüncü Ordu Komutanlığı’na atanmıştır. Dar-ı Şuray-ı Askeri, Divan-ı Harb ve Tefriş-i Askeri Yüksek Komisyonu üyeliği yapmıştır. 1891 yılında mareşal olmuştur. Osmanlı-Rus Savaşı’nda Zayçar, Kastelova, Sinanköy, Ezerce savaşlarında başarı göstermiştir. II. Abdülhamit Dönemi’nde Boğaz istihkâmlarında görevli komutanlık yapmıştır. Boğazların kapatılması ve savunulması işlerinde hizmette bulunmuş ve Çanakkale Boğaz’ını torpille kapamakta gösterdiği başarıdan dolayı birinci rütbeden Osmani nişanı almıştır. Çatalca ve Akdeniz istihkâmlarının yapılmasına da katkı sağlamıştır.[6]
Bu ismin caddeye veriliş tarihi bilinmemektedir.
KAYNAKLAR
Birinci Dünya Harbi’nde Türk Harbi, Çanakkale Cephesi Harekâtı, (Haziran 1915-25 Nisan 1915), (1993). V. Cilt, I. Kitap, Ankara: Genelkurmay Basımevi.
Birinci Dünya Harbi’nde Türk Harbi, Çanakkale Cephesi, Amfibi Harekât, (1978). V. Cilt, II. Kitap, Ankara: Genelkurmay Basımevi.
Çanakkale Yerel Tarih Grubu(2001). Çanakkale Sokak Adlarında Yaşayanlar, Çanakkale.
GÖRGÜLÜ, İsmet (1993). On Yıllık Harbin Kadrosu 1912-1922, XVI. Dizi, Sa. 69, Ankara: Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları.
TOKER, Hülya (2014). Çanakkale Muharebelerine Katılan Komutanların Biyografileri, Ankara: Genelkurmay Personel Başkanlığı Askerî Tarih ve Stratejik Etüt (ATASE) Daire Başkanlığı Yayınları.
Mithat Atabay, “Çanakkale Boğazı’ndaki Tabyaları Ziyaret Ederken
Bir De Bunları Hatırlayın”, https://www.canakkaletravel.com/yazi/canakkale-bogazindaki-tabyalari-ziyaret-ederken-bir-de-bunlari-hatirlayin.html, (Erişim
Tarihi: 12.09.2019)
[1] Çanakkale Yerel Tarih Grubu, Çanakkale Sokak Adlarında Yaşayanlar, Çanakkale 2001, s. 10.
[2] Birinci Dünya Harbi’nde Türk Harbi, Çanakkale Cephesi, Amfibi Harekât, V. Cilt, II. Kitap, Genelkurmay Basımevi, Ankara 1978, s. 106-113, 126-162, 187. Ayrıca Birinci Dünya Harbi’nde Türk Harbi, Çanakkale Cephesi Harekâtı, (Haziran 1915-25 Nisan 1915), V. Cilt, I. Kitap, Genelkurmay Basımevi, Ankara 1993, s. 136, 147-148. Ayrıca İsmet Görgülü, On Yıllık Harbin Kadrosu 1912-1922, XVI. Dizi, Sa. 69, Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1993, s.60, 83-86. Ayrıca Çanakkale Yerel Tarih Grubu, Çanakkale Sokak Adlarında Yaşayanlar, Çanakkale 2001, s. 43. Ayrıca Hülya Toker, Çanakkale Muharebelerine Katılan Komutanların Biyografileri, Genelkurmay Personel Başkanlığı Askerî Tarih ve Stratejik Etüt (ATASE) Daire Başkanlığı Yayınları, Ankara 2014, s. 1, 4-7, 12.
[3] Çanakkale Yerel Tarih Grubu, Çanakkale Sokak Adlarında Yaşayanlar, Çanakkale 2001, s. 43.
[4] Birinci Dünya Harbi’nde Türk Harbi, Çanakkale Cephesi, Amfibi Harekât, V. Cilt, II. Kitap, Genelkurmay Basımevi, Ankara 1978, s. 94, 101, 106. Ayrıca İsmet Görgülü, On Yıllık Harbin Kadrosu 1912-1922, XVI. Dizi, Sa. 69, Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1993, s. 64, 83, 85-86. Ayrıca Çanakkale Yerel Tarih Grubu, Çanakkale Sokak Adlarında Yaşayanlar, Çanakkale 2001, s. 115. Ayrıca Hülya Toker, Çanakkale Muharebelerine Katılan Komutanların Biyografileri, Genelkurmay Personel Başkanlığı Askerî Tarih ve Stratejik Etüt (ATASE) Daire Başkanlığı Yayınları, Ankara 2014, s. 377-378.
[5] Çanakkale Yerel Tarih Grubu, Çanakkale Sokak Adlarında Yaşayanlar, Çanakkale 2001, s. 115.
[6] Çanakkale Yerel Tarih Grubu, Çanakkale Sokak Adlarında Yaşayanlar, Çanakkale 2001, s. 41, Ayrıca Mithat Atabay, “Çanakkale Boğazı’ndaki Tabyaları Ziyaret Ederken Bir De Bunları Hatırlayın”, https://www.canakkaletravel.com/yazi/canakkale-bogazindaki-tabyalari-ziyaret-ederken-bir-de-bunlari-hatirlayin.html, (Erişim Tarihi: 12.09.2019)
