Çanakkale Savaşı’ndan Günümüze Ulaşan Tek Gemi: HMS M33

Yazan: Onur KUŞKU

Avrupa ana karasında başlayan Birinci Dünya Savaşı (1914-1918) çok geçmeden geniş coğrafyalara yayılmış ve dünyanın farklı bölgelerinde birbiri ardına açılan savaş alanlarının haberleri gelmeye başlamıştır. Bu savaş alanları içinde bulunan Çanakkale Cephesi’nin açılışı da Amiral Carden Planı’nın İngiliz Hükümeti tarafından 15 Ocak 1915 tarihinde kabul edilmesiyle gerçekleşmiştir. Tarihler 18 Mart 1915’i gösterdiğinde Çanakkale Boğazı’nın aşılması ve İstanbul’a ulaşmak için; Queen Elizabeth, Agamemnon, Irresistible, Albion, Vengeance, Suffren, Bouvet, Gaulois, Charlemagne, Triumph ve diğer büyük savaş gemileri ile birlikte harekâtı destekleyen daha küçük çaplı savaş gemileri ve ikmal gemilerinden kurulu filo harekete geçmiştir. Harekât başarısızlıkla sonuçlanmış ve 18 Mart 1915 tarihinde Türk topçusu ve Türk mayın hatları karşısında büyük bir hezimet yaşanmıştır. Müttefik Filonun bu başarısızlığı karşısında İtilaf Devletleri, mevcut durumu lehlerine çevirmek amacıyla çıkarma planını uygulamıştır. Kara harekâtı ile birlikte deniz araçlarına duyulan ihtiyaç da artmıştır. Gerek askerlere topçu desteği sağlanması gerek ikmal faaliyetlerinin aksamadan yürütülebilmesi adına yeni gemilere ihtiyaç duyulmuştur. İngiliz Hükümeti bu ihtiyaca yönelik olarak yeni gemi siparişleri vermeye başlamıştır. Bu gemilerden birisi de Deniz Kuvvetleri Komutanlığı Birinci Lordu Winston Churchill ve Lord J. Fisher’ın bizzat emirleri doğrultusunda istenen ve İngiliz filosuna dâhil edilmek üzere onay alan HMS M33 monitörüdür.

İngiltere, başta Çanakkale Cephesi olmak üzere diğer cephelerde de Müttefik Filonun kullanımına tahsis edilecek bir savaş gemisi yapımı için harekete geçmiştir. Henüz Birinci Dünya Savaşı’nın başlarında Belçika kıyılarında ve yine Avrupa’nın kuzeyinde var olan büyük nehirlerde stratejik hamleleri yerine getirmek amacıyla gözlemci gemilerin ve diğer küçük çaplı savaş gemilerinin kabiliyetleri karşısında etkilenen İngiltere, savaş gemisi HMS M33 inşasına sıcak bakmıştır. HMS M33’ün yapımı, Kuzey İrlanda’nın en büyük kenti ve günümüzdeki başkenti Belfast’te Workmann & Clark Limited şirketi tarafından 15 Mart 1915 tarihinde başlamıştır. Geminin yapımı öncelikle ünlü yolcu gemisi RMS Titanic’i tersanesinden denize indiren Harland & Wolff şirketine verilmiştir. Harland & Wolff ağır sanayi işletmesi çeşitli alanlarda başta İngiltere olmak üzere Amerika ve diğer uzak ülkelere de hizmet veren bir şirkettir. Harland & Wolff, devrin en büyük tersane havuzlarına sahip olmasının verdiği avantajı da kullanarak büyük gemiler yapmak üzere çeşitli devletlerden siparişler kabul etmiştir. Birinci Dünya Savaşı’nın yaşandığı 1914-1918 yılları arasındaki siyasal, askeri ve ekonomik şartlarda siparişlere yetişmekte güçlük çeken Harland & Wolff, İngiliz Deniz Kuvvetleri’nin istediği yeni orta ölçekli gemi ve sığ denizlerde kullanılmak üzere tasarlanmış alçak draftlı kıyı bombardıman gemileri olan monitörlerin siparişlerini, Belfast’te bulunan komşu şirketlere aktarmaya başlamıştır. Nitekim bu siparişler arasında da bulunan M33 yapım işi, Harland & Wolff şirketinden Workmann & Clark Limited şirketine devredilmiştir. HMS M33 Monitörü, Workmann & Clark Limited tarafından 1915 yılının mayıs ayı sonunda bitirilmiş ve 24 Haziran 1915 tarihinde İngiliz Donanmasının hizmetine sunulmuştur.

HMS M33 monitörünün teknik verileri incelendiğinde 170 fit (yaklaşık 54 metre) uzunluğa, 31.00 fit (yaklaşık 10 metre) genişliğe, 4.00 fit (1,25 metre) derinliğe ve 580 ton ağırlığa sahip olduğu görülmektedir. Tek güvertesi çelikten üretilmiştir. Üçlü genişlemeye sahip bileşik buharlı tek motorundan elde edilen 400 beygirlik güç (300kW) 45 tonluk yakıt deposundan beslenmiştir ve bu veriler monitörün yaklaşık 10 knot hıza ulaşmasına imkân sağlamıştır. Güvertesinin ön ve arkasında iki adet 6 inçlik top, bir adet 6 inçlik Hotchkiss ve iki adet Maxim makineli tüfek bulunan M33, tüm bu özellikleri ile M29 sınıfı monitör kategorisine girmiştir. Savaş gemisinin sahip olduğu tasarım ögeleri iç denizlerde hızlı hareket edebilme ve kıyıya yakınlaşma imkânı sağlasa da açık denizlerde karşılaştığı yüksek dalga boyları ile mücadele etmekte zorluk çıkarmış; alabora tehlikesi yaşamasına yol açmıştır. Güvertesi, 67 mürettebat ve 5 subay olmak üzere toplam 72 denizcinin barınmasına imkân sağlamıştır.

Çanakkale Cephesi’nde kullanılmak üzere özel sipariş verilen M33 monitörü, 489 numarası ile kayıtlara geçmiştir. O dönem sipariş verilen 40 benzer savaş gemisi ile birlikte inanılması güç bir hızda yapımı tamamlanmış ve hizmete sunulmuştur. Yapımı esnasındaki hızdan kaynaklanan problemler gözle görülür bir hal almıştır. Birleşim noktalarındaki hatalar ve tasarımsal uyumsuzluklar, monitöre tamiri zaman alan sorunlar çıkarmıştır. Yapısal ve teknik hatalarının varlığı deniz üzerinde geçen her gün yeni problemleri beraberinde getirmiş ve bu durum mürettebata zaman kaybı olarak yansımıştır. HMS M33’ün ilk görevi, ANZAK birliklerinin Ağustos ayında Anafartalar Ovası’na gerçekleştirdikleri çıkarma harekâtları sırasında onlara destek vermek olmuştur. İtilaf kuvvetlerinin Anafartalar Ovasına çıkarma yaptıkları esnada Türk mevzilerinin çıkarmayı engellemek için açtığı top atışlarına yönelik önlem ateşinde bulunan M33, bölgedeki görevi süresince ANZAK birliklerinin sağ kanadında tutunmaya çalışmıştır. Çanakkale Boğazı önlerine geldiği andan itibaren en etkin görevi, Türk topçusunu meşgul etmek olmuştur. Kıyıya yaklaşma kabiliyeti yüksek olan M33, İtilaf Devletleri’nin 9 Ocak 1916 tarihindeki tahliye gününe kadar geçen sürede Türk birliklerine zorlu anlar yaşatmıştır. Tahliye gününe kadar Gelibolu Yarımadası’nın güvenli bir şekilde terk edilmesi için görevlendirilmiş ve Türk topçusunun başlatabileceği olası saldırılara karşı hazır bulunmuştur. HMS M33, Çanakkale Boğazı önlerinde bulunduğu süre zarfında Türk savunma sisteminden gelen tüm saldırıları bir şekilde atlatmayı başarmıştır. Tahliyeden sonra ise yeni görev yeri olarak belirlenen Kuzey Ege’de varlığını sürdürmeye devam etmiştir.

Birinci Dünya Savaşı süresince Selanik Körfezi başta olmak üzere Akdeniz’de verilen görevleri yerine getirmeye çalışan HMS M33, 8 Şubat 1916 tarihinde Yunanistan kıyılarında aktif görevler üstlenmiştir. Günümüzde Yunanistan/Stavros kıyılarına yakın bulunduğu bir konumda uçak saldırısı altında kalan M33, Kraliyet Hava Kuvvetleri’ne bağlı savaş uçaklarının yetişmesi üzerine ve yine şansın da yardımı ile bir kez daha kurtulmayı başarmış; ağır bir yara almadan görevine devam etmeyi sürdürmüştür. Başka saldırıda ise İttifak Devletleri’ne ait bir zeplinin Selanik bombardımanına tanıklık etmiştir. Zeplinin imha edilmesine yönelik yürütülen harekâta katılan M33, kendisine yönelik yapılan atışlardan hasar almadan kurtulmuştur. Birinci Dünya Savaşı sonunda bölgenin güvenliğini sağlamak üzere kullanılmıştır. M33, 1919 yılının Nisan ayında görevden alınarak gerekli bakımlarının yapılması amacıyla İngiltere’ye geri dönmüştür. Bakımları tamamlanan monitör, İngiltere’ye ulaştıktan henüz bir ay sonra Mayıs ayı içerisinde yeni görev yeri olarak belirlenen Rusya’ya gönderilmiştir. Burada Bolşevik ayaklanmasının bastırılması için kullanılan M33, Dvina Nehri bölgesinde konuşlanmıştır. Kraliyet Donanmasına bağlı 5 monitör ile yardım gücü olarak görev yapan M33, Kuzey Rusya’daki görevinden hafif hasarıyla başarılı şekilde geri dönmeyi başarmıştır. Rusya görevi sonrası Chatham’daki yedek filonun bir parçası olmadan önce beş yıl ihalesi yapılmak üzere beklemiştir. M33, aktif görevlerinden sonra 1925 yılında mayın döşeme eğitimlerinin verilmesini sağlamak üzere dönüştürülmüş ve Portsmouth Limanı’na çekilmiştir. HMS M33, 1925 yılındaki bu yeni görev ve dönüştürülme sürecinin ardından HMS Minerva ismini almıştır. HMS Minerva ismi 1939 yılına kadar kullanımda kalmıştır.

HMS Minerva, 1939 yılında yakıt ikmal gemisi kullanılmak üzere yeni donanımlara sahip olmuştur.  Savaş gemisi, 1939-1946 yılları arasında C23 (M) ismini almış ve 1940 yılında hurdaya çekilmiştir. C23 (M), 1943 yılında Clyde Limanı’na getirilmiş ve burada savunma atölyesinin bir parçası olmak üzere hizmete alınmıştır. C23 (M), 1946 yılında Gosport Limanı’ndaki Royal Clarence Yard’a iadesi yapılmış ve bu kez yüzen bir atölye olmanın yanında limana yakın kullanılan yardımcı gemilere hizmet vermek amaçlarıyla bir ofise dönüştürülmüştür. Gemiye 1946 yılında RMAS Minerva-Hulk C23 ismi verilmiştir. Atölye ve ofis olarak kullanılan gemi, 1987 yılına kadar Gosport Limanı’nda satılmayı beklemiştir. 1984 yılında satışı için ilan verilen RMAS Minerva-Hulk C23, 1987 yılında Hartlepool Gemi Koruma Vakfı tarafından satın alınmıştır. Restorasyon hemen başlasa da sadece bacası aslına uygun yapılabilmiştir. Restorasyon sonrası 1990 yılında Portsmouth’un tarihi limanına yanaştırılan monitör, İngiliz İmparatorluğu için oldukça önemli görülen HMS Victory savaş gemisinin gölgesinde kalmıştır. Geminin yenileme süreci, 1995 yılında Hampshire Country Council Müzeler Servisi tarafından devralınmıştır. Yenileme çalışmaları sırasında yapılan toplantılarda, geminin aslına geri döndürülmesine karar verilmiştir. M33, 1915 yılındaki görünümüne kavuşturulması için yeniden inşa için tersaneye çekilmiştir. Restorasyon şirketi 1995 yılının Temmuz ayında geminin yeni direklerine kavuşması ve bacasının iyileştirilmesi için inşa çalışmasına başlamıştır.  23 Nisan 1997 yılında gövdesindeki korozyonun dengelenmesi için kuru havuza çekilmiştir. Maddi yetersizlikler geminin restorasyon çalışmalarını sekteye uğratmıştır. 2014 yılında ise Kraliyet Donanması Ulusal Müzesi tarafından teslim alınmıştır. M33 monitörünün yeniden inşa çalışması ve halka açılması için bağış kampanyası ve koruma programı başlatılmıştır. Çanakkale Savaşları’ndan günümüze kalan tek İngiliz savaş gemisi M33, 7 Ağustos 2015 tarihinde ziyaretçilere açılmıştır.

Kaynakça

Chris Burgoyne, A Royal Navy Monitor at Stavros, Cambridge, January 2010.

The Daily Monitor, No. 187,  6 August 1915.

The Gallipolian Index, Note for guidance on using the Index, Monitors HMS Minerva (Monitor M33).

The National Museum of the Royal Navy (A company limited by guarantee) Trustees’ report and Consolidated Financial Statements, 2013-14.

The National Museum of the Royal Navy (A company limited by guarantee) Trustees’ Report and Consolidated Financial Statements, 2014-15.

http://www.theyard.info/ships/ships.asp?entryid=489

https://wartimeni.com/location/belfast/belfast-docks/queens-road/harland-and-wolff-shipyard/

https://www.iwm.org.uk/collections/item/object/13125

Ayrıca Kontrol Et

14 Temmuz 1942 Atılay Denizaltı Faciası

Yayına Hazırlayan: Göktuğ Küçükçoban Atılay Denizaltısı[1], 14 Temmuz 1942 tarihinde saat 6.25’de kendisine verilen vazifeyi …

Bir cevap yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak.