18 Mart 1915 Boğaz Muharebesi

Goeben ve Breslau adlı Alman gemilerinin 10 Ağustos 1914’te Fransızlara ait Cezayir’deki limanları bombalayarak Çanakkale Boğazı’nda içeri alınmalarının ardından bunları izleyen İngiliz kruvazörleri de 11 Ağustos’ta Çanakkale önlerine gelmiştir. 27 Ağustos 1914’te Çanakkale Boğazı’nı ablukaya almışlardır. Daha sonra Fransız gemilerinin de katıldığı Birleşik Filo, Limni ve Bozcaada’da üslenerek sayılarını giderek arttırmıştır.

Müttefik Donanma komutanı Amiral Carden’in Çanakkale Boğazı’nı geçmek için hazırladığı plan 11 Ocak 1915’te Savaş Konseyi’nce onaylanmıştır. Amiral Carden’in Çanakkale Boğazı’nı donanma ile geçmek için hazırladığı plana göre:
1- Boğaz’ın girişinde bulunan Kumkale, Orhaniye Tabyası, Ertuğrul Tabyası ve Seddülbahir Kalesi susturulacak.
2- Girişten Kepez Burnu’na kadar olan Türk savunması çökertilecek.
3- Boğazın en dar yerinde bulunan Kilitbahir ve Çanakkale hattındaki merkez tabyalar devre dışı bırakılacak.
4- Mayınlar temizlenecek ve Boğaz’ın son savunma bölgesi olan Bigalı ve Nara hattı susturularak Marmara’ya geçilecek.

Planın birinci aşaması için ilk saldırı 19 Şubat 1915 tarihinde yapılmıştır. Yedi buçuk saat süren bu muharebede Birleşik Filo, giriş istihkâmlarını susturamamış ve hava muhalefeti nedeniyle geri çekilmek zorunda kalmıştır. Türk tarafı bu muharebede 2’si subay 4 şehit, 11 yaralı vermiştir. İkinci saldırı 25 Şubat 1915 günü gerçekleştirilmiş ve bu muharebenin sonunda Boğaz’ın girişindeki kale ve tabyalar tamamen susturulmuştur. Türk kuvvetleri, Orhaniye, Kumkale ve Seddülbahir ve Ertuğrul Tabyaları’nı boşaltmak zorunda kalmışlardır.

Türk Tarafının 18 Mart’a Kadar Aldığı Önlemler

25 Şubat’ta Boğaz girişinin tamamen susmasıyla Çanakkale Boğazı Birleşik Filo’ya neredeyse açık hale gelmiştir. Bu tarihten 18 Mart’a kadar geçen süreçte Boğaz’a yönelik 35 saldırı yapılmıştır. Birleşik Filo’nun bu saldırılarına karşı Müstahkem Mevki Komutanlığı tarafından yeni önlemler alınmıştır. Bu takviye ve önlemler şöyledir:

9. Tümen bölgesine Kumkale ve Orhaniye kesimi, bir makineli tüfek takımıyla takviye edilerek olası bir düşman çıkarmasına karşı bu bölgenin etkili bir şekilde ateş altına alınması emredilmiştir.

Akyarlar’daki bataryanın eksiklikleri tamamlanmış ve buraya mevzilendirilen bir top mevziisinin de beton işi tamamlanmıştır.

Erenköy’deki mevzilere yerleştirilmek üzere, 8’inci Ağır Topçu Alayı’ndan bir batarya gönderilmiştir. Obüs takımları da mayın hatlarını ateş altına alacak biçimde karantina bölgesinde mevzilendirilmiştir.

Dört topluk bir muhasara bataryası ve Çanakkale’den gelecek bir Alman bataryası Kepez’e yerleştirilmiştir.

Balıkesir’den gelmekte olan 11. Tümen’in, Ezine çevresine alınması ve Boğaz bölgesi dışında kullanılması gerektiğinde toplu bulundurulması emredilmiştir. Boğazın Anadolu kısmı 9 ve 11. Tümenlerle korunacaktır. 9. Tümen Karantina’dan Kumkale’ye kadar olan Boğaz iç kesimiyle, Kumkale’den Kumburnu’na kadar olan Ege kıyılarını gözetleyerek bölgenin özellikle Kumkale bölgesini savunacaktır.

Müstahkem Mevki İhtiyatı olan 11. Tümen emrindeki Çanakkale Seyyar Jandarma Alayı ile Kumburnu’ndan Akçay İskelesi’ne kadar uzanan kıyı kesimini gözetleyecek, Büyük Beşige –İstanbul Burnu arasında yapılabilecek düşman çıkarmasını önlemek ve 9. Tümen’ yardım etmek için bir kısım kuvvetini Bergos ve Geyikli yöresinde bulunduracaktır.

Müstahkem Mevki Komutanlığı, ilgili tüm birliklerine, Birleşik Filo’nun tahrip müfrezeleriyle, geceleri tabyalara yöneltebileceği baskınlara karşı alınacak önlemler ve mayın hatlarına yapılan arama faaliyetlerini engellemek için 2’nci Ağır Topçu Tugay Komutanlığı’na gerekli emir ve yönergeleri göndermiştir.

Birleşik Filo’nun, Kabatepe açıklarından “Merkez Tabyalarına” yönelik aşırma atışlarının engellenmesine önem verilmiştir. Bu amaçla 8’nci Ağır Topçu Alayı’na bağlı bir obüs bataryası Kumdere civarında Çanakkale’deki 10 muhasara topunun Eceabat’a getirilen dört top Kabatepe’nin güneydoğusunda diğer ikisi de Çam Tepe’de mevzilendirilmiştir.

Tümen, Morto Limanı, Seddülbahir-Ertuğrul Tabya arasında, tabyalar içinde ve Tekke Burnu’nda piyade mevzileri hazırlamış ve özellikle Harap Tabya tahkimatının güçlendirilmesi, obüs, sahra ve dağ bataryalarıyla, Boğaz giriş kıyıları ve çıkarma araçlarının en etkin biçimde ateş altına alınması yönünde gerekli düzenlemeler emredilmiştir.

Boğaz’ın batı kıyısından itibaren Karanfil Burnu’na kadar olan kısıma dört mayın dökülmüştür.

8 Mart sabahı Nusret Mayın Gemisi saat 05.00’dan itibaren Erenköy Koyu’na 100 metre aralıklarla kıyıya paralel 26 adet mayın dökülmüştür.

Tenger bölgesine bir obüs bataryası mevzilendirilmek üzere gönderilmiştir. Erenköy ile Tenger’e yerleştirilmek üzere üç ışıldak tertip edilmiştir.

Tümenlere tahkimat ve savunma düzenlerini pekiştirmeleri ve tel örgü engellerinden de yararlanmaları emredilmiştir.[1]

17-18 Mart 1915’te Türk Kuvvetlerinin Durumu

Çanakkale boğaz savunmasından doğrudan Başkomutanlığa bağlı olan, kolordu yetkisinde Cevat Paşa komutasındaki Müstahkem Mevki Komutanlığı sorumludur. 2’nci Ağır Topçu Tugayı (3’üncü, 4’üncü Ağır Topçu Alayları); Erenköy Ağır Topçu Bölge Komutanlığı (8’inci Ağır Topçu Alayı, 3’üncü Numune Ağır Topçu ve 4‘üncü Muhasara Topçu Taburları) 9’uncu ve 11’inci Piyade Tümenleriyle, Müstahkem Mevki bağlıları oluşmaktadır. Ayrıca Müstahkem Mevki Komutanlığı’na, 3’üncü Kolordu kuruluşunda olan ve Maydos’ta ihtiyatta bulunan Kurmay Yarbay Mustafa Kemal komutasındaki 19’uncu Tümen’e de emir verme yetkisi verilmiştir.[2]

9’uncu Tümen; üçer taburlu 25’inci, 26’ncı, 27’nci ve 64’üncü Piyade Alayları; 9’uncu Sahra Topçu Alayı, tümen bağlı birlikleriyle, lojistik destek birlikleri ve tümen emrine verilmiş olan jandarma ve diğer topçu birliklerinden oluşmuştur. 11’inci Tümen; 33’üncü, 126’ncı ve 127’nci Piyade Alayları, 11’inci Sahra Topçu Alayı, tümen bağlıları ve lojistik destek birlikleriyle, tümen emrine verilen Çanakkale Seyyar Jandarma Alayı’ndan oluşmaktadır. [3]

18 Mart günü gerçekleşen deniz saldırısı öncesinde Boğaz’da 11 mayın hattı ve toplamda 403 mayın bulunmaktadır.

Tabyalara göz atacak olursak Çanakkale Boğazı’nın güney yönünden giriş tarafında sırasıyla karşılıklı olarak;

Giriş Tahkimatı
Rumeli Yakası	Anadolu Yakası
Ertuğrul Tabyası	Orhaniye Tabyası
Seddülbahir Kalesi	Kumkale
Seddülbahir Tabyası	Kumkale Tabyası
Orta Tahkimat
Domuzdere Tabyası	İntepe Bataryası
Baykuş Bataryası	Dardanos Bataryası
Merkez Tahkimat
Rumeli-Mecidiye Tabyası	Anadolu Hamidiye Tabyası
Yıldız Tabyası
Rumeli-Hamidiye Tabyası
Namazgâh Tabyası	Çimenlik Tabyası
Kilitbahir Kalesi	Çimenlik Kalesi
Değirmenburnu Tabyası	Anadolu Mecidiye Tabyası
Çamburnu Kalesi	Köseoğlu Kalesi
Bigalı Kalesi	Nara Kalesi

Türk savunması genellikle Tabyalar, karadaki topçu bataryaları ve mayın manialarına dayanmaktaydı. Dış savunma hattında bulunan istihkâmlarda hemen hemen 19 parça top bulunmaktaydı. Bunlardan sadece 16.000 yarda menzilli dört tanesi kullanılabilir durumdaydı. Rumeli Yakasında, Tekke burnunda dört adet sahra obüsü konmuş olan küçük bir toprak tabya bulunmaktaydı. Ara savunma hattında bulunan tabyaların esas vazifeleri ise Kepez Burnu ile Rumeli Yakası arasına dökülmüş olan mayın hatlarını korumak olmuştur. Burada 6 pusluk iki yeni deniz topu konuşlandırılmış olan Dardanos Bataryası bulunmaktaydı. Geri kalan tabyalarda muhtelif cinsten ve kalkanlı on adet seri ateşli küçük top bulunmaktaydı. Boğazın iç ve son savunma hattında ise bütün ağır toplar ve hafif obüs ve sahra topları ile birtakım seyyar toplar bulunmaktaydı. Rumeli Yakasında beş, Anadolu yakasında ise altı tabya bulunmakta olup hepsinde ağır ve orta çapta olmak üzere toplam 72 parça top olduğu bilinmektedir. [4]

18 Mart Boğaz Muharebesi

Birleşik Filo’nun tek başına Boğazı geçemeyeceği ve harekâtın, deniz-kara iş birliğinde gerçekleştirilmesi hususunda ilgililerce birçok uyarılarda bulunulmuşsa da kararda ısrar edilmiştir. Şubat 1915 sonundan Mart ortalarına kadar Birleşik Filo’nun komutanı Amiral Carden’in, Boğaz içinde sürdürdüğü operasyonlar başarıya ulaşamamıştır. Bu başarısızlıklar, harekât sırasında karşılaşılabilecek zorluklar Amiral Carden’i umutsuzluğa düşürmüş ve bunun sonucunda rahatsızlandığı gerekçesiyle 16 Mart’ta görevden alınmıştır. Amiral Carden’in yerine yardımcısı Amiral De Robeck, Birleşik Filo komutanlığına atanmıştır. 17 Mart’ta, 18 Mart 1915’te gerçekleştirilecek saldırı için Birleşik Filo Komutanı Amiral De Robeck, Kurmay Başkanı Keyes, Limni Üs Komutanı Wemyss, Fransız Filo Komutanı Quepratte, Akdeniz Sefer Kuvvetleri Komutanı Ian Hamilton, Fransız Doğu Seferi Kuvveti Komutanı d’Amade’nin katılımıyla Queen Elizabeth gemisinde toplantı düzenlenmiştir.[5]

18 Mart’ta Boğaz’a yapılacak saldırıda Boğaz’ın dar kısmındaki istihkâmlar ile Kepez’deki mayın tarlasını koruyan bataryaları susturmak amaçlanmıştır. İstihkâmlar ateş altına alınırken, mayın tarayıcılar, mayın tarlasına da bir geçit açacaklardı. Ertesi gün donanma Sarısığlar Koyu’na ilerleyerek yakın mesafeden Boğaz’ın dar kısmında bulunan istihkâmları tahrip edecek ve mayın hatları temizlenecekti.[6]

Muharebeden önce Boğaz girişinden en dar kısmın 8.000 yarda dâhiline kadar gerçekleştirilen mayın arama faaliyetlerinin raporuna göre Boğaz’ın temizlenmiş olduğuna inanılmıştır. Ancak 8 Mart sabahında Nusret Mayın Gemisi’nin, Karanlık Liman’a diğer mayınların aksine kıyıya paralel olarak dökmüş olduğu 26 mayın keşfedilememiştir.

Müttefik Donanma 18 Mart sabahı saat 08.30’da harekete geçmiştir. Üç hat halinde ilerleyen Müttefik Donanma’nın sıralaması ve hedefleri sırasıyla şu şekildedir;

• A Hattı (1. İngiliz Deniz Tümeni) Savaş Gemileri Komutanı ve Hedefleri:
• Komutanı: Amiral John De Robeck
• H.M.S Queen Elizabeth: Anadolu Hamidiye
  Tabyası
• H.M.S Agamemnon: Rumeli-Mecidiye Tabyası
• H.M.S Lord Nelson: Namazgâh (Rumeli-Aziziye)
  Tabyası
• H.M.S Inflexible: Rumeli-Hamidiye Tabyası
• B Hattı (3. Fransız Deniz Tümeni) Savaş Gemileri ve Komutanı:
• Komutanı: Amiral Guepratte
• Suffren
• Bouvet
• Gaulois
• Charlamegne
• H.M.S Triumph
• H.M.S Prince George
• C Hattı (2. İngiliz Deniz Tümeni) Savaş Gemileri ve Komutanı:
• Komutanı: Albay Hayes Sadler
• H.M.S Ocean
• H.M.S Irresistible
• H.M.S Albion
• H.M.S Vengeance
• H.M.S Swiftsure
• H.M.S Majestic
• H.M.S Canopus
• H.M.S Cornwallis

A savaş hattında bulunan 1’inci İngiliz Tümeni, saat 10.30’da Agamemnon liderliğinde Boğaz’dan içeri girmiştir. 18 Mart günü sabah saat 11.15’te Triumph zırhlısının Halileli sırtlarına yaptığı ilk atışla muharebe başlamıştır. Oueen Elizabeth zırhlısı Anadolu Hamidiye Tabyası; Agamemnon, Rumeli Mecidiye Tabyası’nı; İnfilexible, Rumeli Hamdiye Tabyası ve Lord Nelson, Namazgâh Tabyası’nı ateş altına almıştır.[7] Tabya ve bataryalardan mevzi yetersizliği sebebiyle bir iki mermi dışında karşılık verilememiştir. Öğle üzeri Queen Elizabeth’ten atılan bir top mermisi Çimenlik Tabyası içinde bir patlamaya sebep olmuştur. Bu sırada Triumph ve Agamemnon zırhlısı da Dardanos Tabyasına yönelik bombardımanlarını şiddetlendirmiştir. Müttefik donanmasının ateş gücünü orta ve uzun çaplı 250 namlu sağlamıştır.

Saat 12.00’da Rumeli Hamidiye Tabyası’nın iki topu muharebe dışı kalmıştır. Saat 12.08’de Amiral De Robeck, 3. Tümen’in A hattının önüne geçerek daha yakından bombardımana katılmasını emretmiştir. Kısa bir süre içinde “A” hattında bulunan Agamemnon ve İnflexible zırhlıları hasar görmeye başlamış ve bu süreçte Agamemnon’a 25 dakika içinde 12 isabet kaydedilmiştir. Fransız Tümeni, Saat 12.20’de A hattı gemilerinin önüne geçmekte olduğu sırada İnflexible’nin prova köprüsüne 4 isabet kaydedilmiş ve telsizi hasar görmüştür. Bundan sonraki üç dakika içinde üç isabet daha almış, bordasında bulunan istimbot batmış ve prova köprüsü tutuşmuştur. Amiral De Robeck, Suffren ve Bouvet zırhlılarına Anadolu kıyılarından, Gaulois ve Charlamagne zıhlılarına da Çanakkale Boğazı’nın batı kıyısından ilerlemesini emretmiştir. Gemiler hedefledikleri bölgelere ulaşmadan Çanakkale-Kilitbahir ve mayın hattını koruyan topçuların şiddetli ateşiyle karşılaşmıştır. Bir süre aradaki bataryalar susmuşsa da büyük tabyalar karşılık vermeye devam etmişlerdir.[8]

18 muharebe gemisiyle üç hat halinde düzenlenen saldırı, 13.45’e kadar müttefik kuvvetlerin planladığı şekilde gelişmiştir. Amiral De Robeck, kesin sonuç alabilmek için gemilerin daha yakın mesafeden bombardıman yapmaları ve mayın bölgesinde gerekli geçidi açmak amacıyla mayın tarayıcılara emir vermiştir. Bu tarama işini örtmek ve korumak için Heyes Sadler komutasındaki C hattındaki 2. Tümen ‘in Fransız Tümen’inin yerine geçmesini emretmiştir.

B savaş hattında bulunan zırhlılar dönüş manevrası aldığı sırada 18 Mart’ın kaderini değiştirecek bir olay yaşanmıştır. Saat 14.00 sıralarında Fransız zırhlısı Bouvet, isabet alarak hasara uğramış ve geri dönüş manevrası aldığı sırada Nusret Mayın Gemisi’nin Karanlık Liman’a döktüğü mayınlardan birine çarparak 2-3 dakika içinde 603 mürettebatıyla boğazın derin sularına gömülmüştür. Müttefik Donanma’nın bir süre ateşini kestikten sonra daha yoğun bir şekilde bombardımanı devam ettirmeleri üzerine merkez tahkimat ve farklı bölgelerde bulunan bataryalar da karşılık vermeye devam etmiştir.[9]

Saat 14.39’da 12.000 yarda mesafeden gemiler ateşe başlayarak 10.000 yarda mesafeye kadar yaklaşmışlardır. Saat 15.00’dan sonra Rumeli Hamidiye Tabyası’nda yangın çıkmış ve tabya ateşi kesmek durumunda kalmıştır. Saat 15.15’te Namazgâh kışlasına düşen bir mermi, kışlanın çatısını uçurduğu gibi büyük bir yangın çıkarmış ve 15 dakikada kışla büyük ölçüde yanmıştır.

Infilexible zırhhlısı saat 16.11 sıralarında sancak baş omuzluğundan mayına çarpmış ve baş torpido dairesi parçalanmıştır. İlerleyen süre zarfında Irresistible’nin yanında korkunç bir patlama olmuştur ve yan yatmaya başlamıştır. Irresistible makinelerini durdurmuş ve gemi akıntı hızına bırakılmış durumdayken bir mayına çarpmıştır. Makine dairesi suyla dolmuştur. Gemi sancağa yatmış durumdayken Wear muhribiyle gemi istimbotu Irresistible’ye yardıma gittikleri sırada Türk tabya ve bataryalarının ateşi artmıştır. Amiral John De Robeck Ocean zırhlısını mayına çarpan ve batmakta olan Irresistible gemisini yedeğe alması ve mürettebatını kurtarması yönünde görevlendirmiştir. Gemiyi kurtarmak üzere yola çıkan Ocean zırhlısı ise saat 17.30 sıralarında yine Erenköy önlerinde Irresistable zırhlısının 1 mil açığında bir mayına çarpmıştır.[10]

Ocean zırhlısının da mayına çarpmasından sonra Müttefik Donanma Çanakkale Boğazı’nın mayınlar ile kaplı olduğu düşüncesine kapılmış ve batmakta olan her iki geminin de mürettebatını tahliye ederek saat 18.05’te Boğaz’ı terk etmiştir.

Müttefik kuvvetler Bugünden itibaren Çanakkale’yi yalnızca donanma ile geçilemeyeceğini anlamış ve donanma toplarıyla desteklenen bir kara seferinin planını hazırlamaya başlamışlardır.

Sonuç

Büyük bir şiddetle başlayan 18 Mart 1915 operasyonu Müttefik Donanma’nın yüksek kayıpları ile sona ermiştir. Sonuç olarak Müttefik Donanma’nın, Bouvet, Irresistible ve Ocean savaş gemileri batmış; Suffren, Gaulois, Inflexible ve Agamemnon savaş gemileri ise ağır hasarlar alarak savaş dışı kalmıştır. Buna karşılık ise Türk tarafı; 26 şehit ve 53 yaralı vermiştir. Buna ek olarak o gün bütün tabyalarda bulunan cephanenin sadece 1/3’ü harcanmıştır. Ayrıca, gün içerisinde birçok kahramanlığa imza atan Dardanos Tabyası’ nın kumandanlarından Üsteğmen Hasan ve Teğmen Mevsuf Efendi de şehit düşmüş ve bu tabyanın ismi Hasan-Mevsuf Tabyası olarak değiştirilmiştir. Savaş sırasında görev yapan Alman askerleri de 3 ölü ve 14 yaralı vermiştir. Ölen askerlerin naaşları ise Anadolu Hamidiye Tabyası’ na gömülmüş fakat 1934 yılında İstanbul-Tarabya’daki Alman Konsolosluğu’na taşınmıştır.

KAYNAKÇA

ALDOĞAN,
Şahin-GÖNCÜ, Gürsel, Siperin Ardı Vatan, MB Yayınları, İstanbul, 2006.

HART,
Peter, Gelibolu, Alfa Tarih Yayınları, İstanbul, 2014.

OGLANDER,
General C.F. Aspinall, Büyük Harbin Tarihi Çanakkale Gelibolu Askeri Harekatı,
Arma Yayınları, İstanbul, 2005.

STEEL
Nigel, HART Peter, Gelibolu, Yenilginin Destanı, Epsilon Yayınları, İstanbul,
2005.

T.C.
Genelkurmay Başkanlığı, Birinci Dünya Savaşında Çanakkale Cephesi V. Cilt I.
Genelkurmay Basımevi, Ankara, 2012.

---

[1] T.C. Genelkurmay Başkanlığı,
Birinci Dünya Savaşında Çanakkale Cephesi V. Cilt I. Genelkurmay Basımevi,
Ankara, 2012, 151-152-153.

[2] A.g.e, Ankara, 2012, s:158

[3] A.g.e, Ankara, 2012, s:158

[4] Aspinall Oglander, Büyük Harbin
Tarihi Çanakkale Gelibolu Askeri Harekatı, Arma Yayınları,İstanbul, 2005,s:
53-54.

[5] T.C. Genelkurmay Başkanlığı, Birinci
Dünya Savaşında Çanakkale Cephesi V. Cilt I. Genelkurmay Basımevi, Ankara,
2012, s: 158.

[6] Şahin Aldoğan – Gürsel Göncü,
Siperin Ardı Vatan, MB Yayınları, İstanbul, 2006, s: 18.  

[7] T.C. Genelkurmay Başkanlığı,
Birinci Dünya Savaşında Çanakkale Cephesi V. Cilt I. Genelkurmay Basımevi,
Ankara, 2012, s: 170.

[8] A.g.e., Ankara, 2012, s:

[9] Peter Hart, Gelibolu, Alfa Tarih
Yayınları, İstanbul, 2014, s: 55-56.

[10] Nigel Steel, Peter Hart,
Gelibolu, Yenilginin Destanı, Epsilon Yayınları, İstanbul, 2005, s: 32-33.