Anadolu Hamidiye Tabyası

Yayına Hazırlayan: Hatice KESKİN

Osmanlı Devleti, 18. yüzyılın sonunda harp ve savaş sisteminde köklü değişikliklere gitmek zorunda kalmıştır. Yaşanan toprak kayıpları ile birlikte yeni bir savunma sistemi kurma mecburiyeti hissedilmiştir. Bu dönemde tabyalar, kent savunma sisteminde kalelerin yanı sıra inşa edilmeye başlanmıştır. Osmanlı kentlerine inşa edilen tabyalardan biri de Çanakkale şehir merkezine yapılan Anadolu Hamidiye Tabyası olmuştur.   

Anadolu Hamidiye Tabyası günümüzde Çanakkale şehir merkezinde Barbaros Mahallesi, Aziziye Caddesi üzerinde yer almaktadır. Tabya, Sultan II. Abdülhamid döneminde birçok tabyanın yapımıyla ilgilenmiş olan Müşir Asaf Paşa tarafından 1892 yılında inşa edilmiştir. Deniz kenarına yay formunda, Çanakkale Boğazı’na hâkim bir konumda topçu birlikleri için yaptırılmıştır. Toprağa yarı gömülü vaziyette bulunan tabya, hem düşmandan gizlenmek için hem de düşman atışlarının hızını düşürmek için oldukça kullanışlıdır. Anadolu Hamidiye Tabyası 10 bonet ve 9 top atış alanına sahip, Boğaz’ın en büyük tabyalarından birisidir. Tek katlı ve iki katlı olmak üzere farklı biçimde yan yana inşa edilen bonetlerin dış cephelerinde kesme taş, iç cephelerinde moloz taş ve örtülerde tuğla kullanılmıştır. Bonetlerin üzeri kalın toprak ile örtülmüştür. Büyüklüğü nedeniyle en büyük toplar bu tabyaya yerleştirilmiştir.

I. Dünya Savaşı başladığında Almanya yanında savaşa katılan Osmanlı Devleti, İngiltere, Fransa ve Rusya başta olmak üzere birçok devlet ile savaşmıştır. İstanbul’un işgal edilme endişesi, Çanakkale Boğazı tahkimatının güçlendirilmesi gerekliliğini mecbur kılmıştır. 2 Ağustos 1914 günü Harbiye Nezareti’nin seferberlik ilanı, Çanakkale Müstahkem Mevkii Başkanlığı’na ulaşmıştır. Seferberliğin ilan edilmesiyle birlikte âtıl kalmış tabyaların inşası, mayın ve silahlanmasının tertibi emri verilmiştir. Ayrıca Alman birlikleri de tahkimat için görevlendirilmiştir. Anadolu Hamidiye Tabyası diğer tabyalardan farklı olarak eğitim merkezi olmuştur. Alman askerler burada konuşlanmış ve Boğaz Harbi öncesinde top atış talimleri yapılmıştır. Binbaşı Wassidlo tarafından verilen eğitim ile askerlerimiz savaşa hazırlanmıştır.

Anadolu Hamidiye Tabyası, merkezi tahkimatın en güçlüsüydü. Savaştan önce yapılan yenilemeler ile bünyesinde 2’nci Ağır Topçu Tugayı, 3’ncü Ağır Topçu Alayı ve 1’inci Ağır Topçu Taburu’nun 2’nci, 3’üncü ve 4’üncü bataryaları bulunuyordu. 2’nci bataryada iki adet 355/35’lik top, 3’üncü bataryada 3 adet 240/35’lik top ve 4’üncü bataryada 4 adet 240/35’lik top ve ek olarak 3 adet 37 milimetrelik uçaksavar topları yer alıyordu.

Müttefik Filo, Çanakkale Boğazı’na ilk bombardımanı 3 Kasım 1914 tarihinde yapmıştır. Donanmanın Boğaz’ı geçebilmesi için öncelikle mayın ve tabyaların tahrip edilerek temizlenmesi gerekliydi. Müttefik Donanma komutanı Amiral Carden’in Çanakkale Boğazı’nı geçmek için hazırladığı plan, 11 Ocak 1915’te Savaş Konseyi tarafından onaylanmıştır. Planın birinci aşaması için ilk saldırı, 19 Şubat 1915 tarihinde yapılmıştır. 25 Şubat’a kadar zorlu hava koşulları nedeniyle bombardımana ara verilmiş, 25 Şubat tarihinde bir yandan mayınlar temizlenirken bir yandan tabyalar susturulmuştur. 5-6 Mart 1915 tarihinde Kilitbahir-Çanakkale mevkiinde bulunan merkez tabyalar hedef alınmıştır. Bu bombardıman sırasında Anadolu Hamidiye Tabyası isabet almış ancak büyük bir hasar kaydedilmemiştir. 13 Mart tarihine kadar merkez tabyalar bombalanmaya devam etmiştir.

Birleşik Filo, 18 Mart 1915 tarihinde iki hat üzerinde Boğaz’ın Anadolu ve Rumeli Yakasına saldırıya başlamıştı. 1’inci grupta Queen Elizabeth, Inflexible, Lord Nelson ve Agamemnon gemileri; Anadolu Hamidiye Tabyası, Rumeli Hamidiye Tabyası, Çimenlik ve Namazgâh Tabyalarını susturmakla görevlendirilmişti. Donanma bombardımana başlamasıyla birlikte 11.30 sularında Queen Elizabeth, Anadolu Hamidiye Tabyasına ateş açmıştır. Tabya şehir merkezinin hemen önünde bulunduğu için topların bir kısmı şehre isabet etmiş ve büyük bir yangın çıkarmıştır. 12.25’te Anadolu Hamidiye Tabyasına düşen bir mermi, kışlayı yakmıştır. 13.20’de Anadolu Hamidiye Tabyası, Bouvet zırhlısını hedef alarak ateş açmıştır. 2’nci Grup, 3’üncü Filonun yerini alırken Vangeance ve İrresistable gemileri, Anadolu Hamidiye Tabyasını top ateşine tutmuştur. Rumeli Hamidiye ve Namazgâh Tabyaları bir süreliğine susmuş fakat Anadolu Hamidiye Tabyası Irresistable’ı adeta abluka altına almıştır. Anadolu Hamidiye Tabyası’nın 18 Mart’ta düşman üzerine 355/35’lik 15 mermi, 240/35’lik ise 60 tane mermi attığı tespit edilmiştir. Muharebeler esnasında tabyanın bir topunun kundak ve döşemesi ağır hasar almış, 3 yaralı ve 8 asker şehit olmuştur. Şehit olan askerlerimiz tabyanın yanına defnedilmiştir.

2014 yılında Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından başlatılan restorasyon çalışmaları 2018 yılında sona ermiştir. Bir yaşam alanı haline getirilen tabyanın 10 boneti restore edilerek müze haline getirilmiştir. Yapılan restorasyon çalışması ile Çanakkale Savaşı’nın önemi, ziyaretçilere sergilenirken, 105 dönümlük arazi içerisinde oturma ve dinlenme alanları, amfi tiyatro, sergi alanı, çocuk parkı, tören alanı, mescit ve kafeterya alanları oluşturulmuştur. Anadolu Hamidiye Tabyası, 107 yıllık kültürel mirasına bağlı kalarak bugün bir yaşam alanı haline gelmiştir.

KAYNAKÇA

Acıoğlu, Yusuf; Çanakkale Tabyaları, Sanat Tarihi Dergisi, Cilt: XXV, Sayı: 1, Nisan 2016.

Akgün, Bayram; Boğaz’ın Fedaileri 1, Çanakkale Boğazı Tahkimatları, Dün Bugün Yarın Yayınları, İstanbul, 2018.

Akgün, Bayram; Boğaz’ın Fedaileri 2, Çanakkale Boğaz Muharebelerinde Türk Topçusu, Dün Bugün Yarın Yayınları, İstanbul, 2018.

Atabey, Figen; Belgelerle 18 Mart 1915, 100. Yılında Çanakkale Zaferi Sempozyumu, 2015.

Esenkaya, Ahmet; Çanakkale Cephesinde Anadolu Yakası Topları (Anadolu Boğaz Giriş Tabya ve Bataryaları), Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı Yıl: 10, Bahar 2012, Sayı: 12.

Geçili, Derya; On Dokuzuncu Yüzyılda Osmanlı Donanmasında Yapılması Planlanan Islahat Hareketleri, Tarih ve Gelecek Dergisi, Haziran 2020, Cilt 6, Sayı 2.

Oğuz, Ahmet; Osmanlı İmparatorluğu’nda Çanakkale ve İstanbul Boğazlarının Savunması için Yapılan İstihkâmlar (1815-1915). 100. Yılında Çanakkale Zaferi Sempozyumu, 2015.

Taşkıran, Cemalettin; 18 Mart Çanakkale Deniz Savaşı, Araştırma Makalesi.

T.C. Genelkurmay Başkanlığı, Birinci Dünya Savaşında Çanakkale Cephesi V. Cilt I. Genelkurmay Basımevi, Ankara, 2012.

Thomazi, Auguste; Çanakkale Deniz Savaşı, (Çev. Hüseyin Işık), GENELKURMAY Basımevi. Ankara, 1997.

Ülkü, Osman; Osmanlı İmparatorluğu’nda Savunma Sistemi Olarak Tabya Mimarisi, Atatürk Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, sayı: 27, Erzurum, 2007.

Ayrıca Kontrol Et

Alexandria Troas

Yayına Hazırlayan: Yıldız MADEN Alexandria Troas, III. Aleksandros (Büyük İskender)’un generallerinden Antigonos Monophthalmus tarafından Antigoneia …

Bir cevap yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak.