Elaious Antik Kenti

Yayına Hazırlayan: Onur KUŞKU

Çanakkale ili Eceabat ilçesi sınırları içerisinde bulunmaktadır. İlçe merkezine uzaklığı 30 kilometredir. Coğrafi konumu itibariyle Gelibolu Yarımadasının Güney ucunda; günümüzdeki Şehitler Abidesi’nin bulunduğu alan ile Morto Koyu’ndadır. Troia Ovası’nın ise tam karşısında bulunmaktadır.

Çanakkale Boğazı’na hâkim bir nokta da olan ve boğaz girişinde bulunan kent; M.Ö. 6. yüzyılda Atinalılar tarafından kurulmuştur. Günümüzde de bölgede sıklıkla bulunan zeytin ağaçları geçmişin bir yansıması olarak dikkat çekmektedir. Zira, “Elaious” ismi “Zeytin Kenti” ya da “Zeytini Bol Kent” anlamlarını taşımaktadır. Ticari faaliyetlerin sıklıkla yapıldığı geçiş güzergahındaki bu küçük kent; geçimini boğaz ticareti ve balıkçılık kadar en çok zeytin ve ürünlerinin ticaretinden sağlamıştır. Ayrıca kent, çok tanrılı din döneminin önemli kült merkezlerinden birisi olarak görülmektedir.

Elaious antik kentinin tarihi incelendiğin de Trakların, Atinalıların ve Perslerin izleri görülmektedir. İlk çağlarda yaşanan ve boğaz çevresinin hakimiyeti için verilen savaşlardan Elaious oldukça etkilenmiştir. Trak halklarından olan Dolonkları malubiyete uğratan Atinalı Miltiades kent ve çevresini ele geçirmiştir. Miltiades’in ölümü sonrası yeğeni Stesagoras kent ve çevresinin yönetimine almıştır. Bölgenin Pers İmparatorluğu’nun eline geçmeden son Atinalı hükmedeni ise II. Miltiades olmuştur. M.Ö 513 yılı itibariyle Gelibolu’nun güney ucundaki bu kent Perslerin hakimiyeti altına girmiştir. Ancak, kentin yönetiminde yaşanan problemler ve halkına iyi davranılmaması sebepleriyle Elaious yöneticileri ve halkı Miletoslular önderliğinde Pers boyundurluğuna baş kaldırmışlardır. İonların da destek verdiği bu başkaldırı da Miletoslular zafere ulaşamamışlardır. M.Ö. 494 yılında Miletos’un saldırılara boyun eğmesinin akabinde Miltiades Atina’ya sığınmıştır. Pers İmparatorluğu bu huzursuzluklara karşı Kserkses önderliğinde M.Ö. 480 yılında Atina seferine çıkmıştır. Elaious kentinin kült merkezi olmasından dolayı Kserkses bu kentte bulunan Protesilaos kutsal alanını ziyaret etmiş; çıkacağı sefer için şans getirmesini dilemiştir.

Elaious antik kenti, M.Ö. 5. yüzyılda bölge kentlerinin güvenliğinin sağlanması ve ticaret bağlarının güçlenmesi için kurulan Khersonesos Ticaret Fedarasyonu’na bağlanmıştır. Kentin geliri ve nüfusunun az olması sebepleriyle gümrük ve fedarasyon vergilerini diğer kentlere nazaran daha az ödemiştir. M.Ö. 375 yılında ise Atina hakimiyetine gireceği ve Pers İmparatorluğu’nun etkisini yıkacağı Attika-Delos Birliğine dahil edilmiştir. Bu süreç sonrası Elaious resmen Atina kentine bağlanmıştır.

Elaious antik kenti günümüzde Morto Koyu olarak bilinen önemli bir doğal limana sahip olmuştur. Bu limanın coğrafi özellikleri incelendiğin de boğazdan gelecek saldırılara karşı güven duygusu vermekte ayrıca ani saldırılar yapılması için önemli bir üs olmuştur.  Bu anlamda Peleponnes Savaşları sırasında da Atinalı müttefiklerine yardımda bulunmuştur. Atina-Sparta arasında yaşanan gerginlikler bu sebeple Elaious kentinde hissedilmiştir.

Kent, tarihi incelendiğinde Büyük İskender’in çıktığı doğu seferine de iz bıraktığı bilinmektedir. Özellikle Büyük İskender’in Anadolu’ya geçişi esnasında Elaious kentine uğradığı ve burada bulunan Protesilaos kutsal alanına gelerek seferi esnasında karşılaşacağı zorluklara karşı şans istediği kayıtlara geçmiştir. M.Ö. 200 yılında ise kent yeni bir kuşatmaya uğramış; V. Philippos (Filip) Elaious kentine büyük zarar vermiştir. Elaious, Roma İmparatorluğu ve özellikle Doğu Roma (Bizans) İmparatorlukları dönemin de boğaz girişinde gümrük işleri ve ticaret ağının kontrolünü sağlayan liman kenti olmaya devam etmiştir.

M.S. 800’lü yıllar da Müslüman Arap denizcilerinin dikkatini çeken kent; daha sonraları (M.S. 2. yy.) Çaka Beyliği ile Bizans İmparatorluğu donanmalarının güç gösterilerine sahne olmuştur. Gelibolu Yarımadası’nın Osmanlı fetihleri sonucu ele geçirilmesi ile bölgenin Türk hakimiyeti başlamış; 20.yüzyılın ilk çeyreğinde Cihan Harbi’nin en önemli cephelerinden biri olan Çanakkale Cephesi’ne ev sahipliği yapmıştır.