Çanakkale Cadde ve Sokaklarına İsimleri Verilmiş 1915 Kahramanları – III. Bölüm

(III. BÖLÜM)

Çanakkale Savaşı’nın her biri değerli kahramanlarının hayatları hakkında ufak da olsa bilgi sahibi olmak, şüphesiz onların gösterdikleri bu büyük fedakârlıkları daha iyi anlamamıza yardımcı olmaktadır. Bu da bizi o isimleri yalnızca bir cadde veya sokak adı olarak görmekten çok öteye götürmektedir. Öyle ki her gün geçtiğimiz cadde, yaşadığımız sokak artık gözümüzde daha anlamlı bir hal almaktadır. Çanakkale Savaşı’na yön veren 17 kahramanın kısa yaşam öykülerinin yer aldığı köşe yazımın üçüncü bölümünü sizlere sunmaktayım.

Bu yazıda Çanakkale cadde ve sokaklarına isimleri verilen Çanakkale Savaşı kahramanlarından Mustafa İsmet İnönü, Dnz. Bnb. Nazmi Akpınar,  Üsteğmen Ali Rıza Bey ve Ezineli Yahya Çavuş’un kısa özgeçmişleri bulunmaktadır.

Mustafa İsmet İNÖNÜ (1884-1973) – İnönü Caddesi

1884 yılında İzmir’de doğan İsmet İnönü, ilk ve orta öğrenimini Sivas’ta tamamladıktan sonra Mühendishane İdadisini (Askeri Lise) bitirmiştir. 1903 yılında Kara Harp Okulu’ndan, 1906 yılında Harp Akademisi’nden mezun olarak ordunun çeşitli kademelerinde görevlerde bulunmuştur. 1910-1913 yılları arasında Yemen İsyanı’nın bastırılması harekâtında bulunmuş, Mili Mücadele sırasında Mustafa Kemal Atatürk’ün en yakın arkadaşı olarak çeşitli yararlar sağlamıştır. Edirne milletvekilliği ve bakanlık yapmış ve Garp Cephesi Komutanlığı’na getirilmiştir. Batı Cephesi Komutanı olarak Çerkez Ethem İsyanı’nı bastırmıştır. Birinci ve İkinci İnönü Savaşlarını yönetmiş, Tuğgeneral rütbesine yükselmiştir. Sakarya Meydan Savaşı ve Büyük Taarruz’dan sonra kazanılan zafer üzerine Mudanya Mütarekesi’nde Büyük Millet Meclisi’ni temsil etmiştir. Lozan Barış Konferansı’na Dışişleri Bakanı ve Türk heyeti başkanı olarak katılmış, 24 Temmuz 1923’te Lozan Antlaşması’nı imzalamıştır. Cumhuriyet’in ilanından sonra 1923-1924 yıllarında ilk hükûmette Başbakan olarak görev almış ve 1924-1937 yılları arasında da bu görevine devam etmiştir. Mustafa Kemal Atatürk’ün vefatının ardından, 1938 yılında Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından Türkiye’nin ikinci Cumhurbaşkanı seçilmiştir. 27 Mayıs Harekâtı’ndan sonra Kurucu Meclis üyeliği yapmış ve 10 Kasım 1961 tarihinde Başbakan olmuştur. 1965 yılında bu görevden ayrılarak milletvekili olarak siyasi yaşamını sürdürmüştür. 1972 yılında Parti Genel Başkanlığı ve milletvekilliğinden istifa etmiş, 25 Aralık 1973 tarihinde vefat edene kadar Anayasa gereğince Cumhuriyet Senatosu tabiî üyeliği görevini yapmıştır.[1]

Bu isim caddeye 04.02.1974 tarihinde 15 numaralı kararla verilmiştir.[2]

Dnz. Bnb. Nazmi AKPINAR (1875-1940) – Deniz Bnb. Nazmi Bey Sokak

1875 yılında İstanbul, Yeniköy’de doğmuştur. 1896 yılında Harbiye’de mezun olmuş ve orduya katılmıştır. Çanakkale Savaşı başlamadan önce Çanakkale Müstahkem Mevki Mayın Komutanlığı yapmıştır. 18 Ocak 1915 tarihinde Karanfil Burnu-Kepez ve Nara Burnu-Eceabat arasına mania döşemiş, 8 Mart 1915 tarihinde Karanlık Liman’a 26 mayın ve Nusret Mayın gemisiyle Boğaz’a mayın bırakmış bu sayede 18 Mart 1915 tarihinde müttefiklerin Boğaz’ı geçmesini engellemiştir. 12-13 Mayıs gecesi İngiliz Goliath gemisini batıran muavenet-i milliye muhbirimizin kılavuzluğunu yapmıştır. Nazmi Bey, 19 Temmuz 1915 tarihinde binbaşılığa terfi etmiş, 20 Kasım 1923 tarihinde emekli olup İstanbul Boğazı’nda sivil kılavuz kaptanlık yapmıştır. 5 Mayıs 1940 tarihinde vefat etmiştir.[3]

Bu isim sokağa 31.10.1997 tarihinde, 545 numaralı kararla verilmiştir.[4]

Üsteğmen Ali Rıza Bey (?-1915) – Mülazım Rıza Sokak

Üsteğmen Ali Rıza Bey ve rasıtı Teğmen Orhan Bey, 30 Kasım 1915 tarihinde Albatros-C tipi bir uçakla keşif uçuşu yaparken Kabatepe üzerinde bir Fransız uçağıyla karşılaşmışlardır. Fransız uçağını benzin deposundan isabet alarak İntepe-Helles Burnu arasına düşürmüşlerdir. Böylece Üsteğmen Ali Rıza Bey, Çanakkale’deki ilk düşman uçağını düşüren Türk pilotu olmuştur. Daha sonra Preussner adlı öğrencisi ile yaptığı bir uçuşta uçağın düşmesi sonucu şehit olmuştur.[5]

Bu isim sokağa 15.06.1965 tarihinde 80 numaralı kararla verilmiştir.[6]

Ezineli Yahya Çavuş (?-1915) – Yahya Çavuş Sokak

23 Nisan 1915 tarihinde, 26. Alayın 3. Tabur Komutanı Binbaşı Mahmut Bey, birliklerini Gelibolu yarımadasının ucundaki Morto limanına yerleştirmiştir. Çanakkale Savaşlarının kara harekâtı 25 Nisan 1915 tarihinde sabah saat 05.30’da Gelibolu yarımadasının farklı noktalarına çıkartma yapılarak başlamıştır. Harp gemileriyle desteklenen düşmanın 10. Piyade Taburu, Teke ve Ertuğrul koylarına asker çıkarmaya başlamıştır. Ertuğrul koyuna giren büyük bir taşıt gemisi kıyıya uzanan dubaların üzerinden çıkarmaya başlamıştır. 26. Alayı 3. Tabur 10. Bölüğünün 1. Takımı, baskın tarzında tek silahları olan tüfekleriyle ateşe başlamışlardır. İlk çıkarma yapanlar tamamen ortadan kaldırılmış, saat 06.00’da ikinci kademe yoğun ateş altında tutunamamış, saat 07.00’de üçüncü kez gelen kuvvetler de başarısızlığa uğramışlardır. Teke koyuna çıkan düşman, saat 15.00’e doğru Aytepe’yi ele geçirmeyi başarmış ve Ezineli Yahya Çavuş’un Ertuğrul Koyu’ndaki mevzilerine arkadan yaklaşmaya başlamıştır. Düşman, Ertuğrul mevzilerini yeniden ateş altına alınca, Ezineli Yahya Çavuş ve arkadaşları mevzi değiştirmiş ve tekrar savunmaya başlamıştır. Ezineli Yahya Çavuş süngü hücumu yapmak istese de ağır makinalı desteklenen düşmana karşı bunu yapamamış ve 12 saat süren çarpışmanın sonunda Harapkale’deki bölüğe ulaşmak zorunda kalmıştır. 28 Haziran 1915 tarihinde Kerevizdere muharebesinde şehit düşmüştür.[7]

Bu ismin sokağa veriliş tarihi bilinmemektedir.

KAYNAKLAR

Birinci Dünya Harbi’nde Türk Harbi, Çanakkale Cephesi Harekâtı, (Haziran 1915-25 Nisan 1915), (1993). V. Cilt,  I. Kitap, Ankara: Genelkurmay Basımevi.

Birinci Dünya Harbi’nde Türk Harbi, Çanakkale Cephesi, Amfibi Harekât, (1978). V. Cilt,  II. Kitap, Ankara: Genelkurmay Basımevi.

Çanakkale Yerel Tarih Grubu(2001). Çanakkale Sokak Adlarında Yaşayanlar, Çanakkale.

GÖRGÜLÜ, İsmet (1993).  On Yıllık Harbin Kadrosu 1912-1922, XVI. Dizi, Sa. 69, Ankara: Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları.

---

[1] İsmet Görgülü,  On Yıllık Harbin Kadrosu 1912-1922, XVI. Dizi, Sa. 69, Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1993, s. 53. Ayrıca Çanakkale Yerel Tarih Grubu, Çanakkale Sokak Adlarında Yaşayanlar, Çanakkale 2001, s. 96.

[2] Çanakkale Yerel Tarih Grubu, Çanakkale Sokak Adlarında Yaşayanlar, Çanakkale 2001, s. 96.

[3] Birinci Dünya Harbi’nde Türk Harbi, Çanakkale Cephesi Harekâtı, (Haziran 1915-25 Nisan 1915), V. Cilt,  I. Kitap, Genelkurmay Basımevi, Ankara 1993, s. 156-158. Ayrıca Çanakkale Yerel Tarih Grubu, Çanakkale Sokak Adlarında Yaşayanlar, Çanakkale 2001, s. 61.

[4] Çanakkale Yerel Tarih Grubu, Çanakkale Sokak Adlarında Yaşayanlar, Çanakkale 2001, s. 61.

[5] Çanakkale Yerel Tarih Grubu, Çanakkale Sokak Adlarında Yaşayanlar, Çanakkale 2001, s. 120.

[6] Çanakkale Yerel Tarih Grubu, Çanakkale Sokak Adlarında Yaşayanlar, Çanakkale 2001, s. 120.

[7] Birinci Dünya Harbi’nde Türk Harbi, Çanakkale Cephesi, Amfibi Harekât, V. Cilt,  II. Kitap, Genelkurmay Basımevi, Ankara 1978, s. 261. Ayrıca Birinci Dünya Harbi’nde Türk Harbi, Çanakkale Cephesi Harekâtı, (Haziran 1915-25 Nisan 1915), V. Cilt,  I. Kitap, Genelkurmay Basımevi, Ankara 1993, s. 237-238. Ayrıca Çanakkale Yerel Tarih Grubu, Çanakkale Sokak Adlarında Yaşayanlar, Çanakkale 2001, s. 175.