Çanakkale Mahallelerine İsimleri Verilmiş 1915 Kahramanları

            Çanakkale cadde ve sokaklarına isimlerini veren Çanakkale Savaşı kahramanlarımızın ardından bu yazımda Çanakkale mahallelerine isimlerini veren Çanakkale Savaşı kahramanlarımızın kısa yaşam öykülerini sizlere sunacağım. Çanakkale Cadde ve Sokaklarına İsimleri Verilmiş 1915 Kahramanları adlı yazı dizimin son bölümünde de belirtmiş olduğum gibi tarih bilincimizi geliştirmek adına hazırladığım yazı dizisine ek olarak mahalle isimlerini de ele almak istedim.

Çanakkale’de Çanakkale Savaşı’na katılmış komutanlarımızın ismini alan dört mahalle bulunmaktadır. Bunlar Kemal PaşaMahallesi, Cevat Paşa Mahallesi, İsmet Paşa Mahallesi ve Fevzi Paşa Mahallesi’dir. Mustafa Kemal Atatürk ve İsmet İnönü’nün isimleri aynı zamanda caddelere de verildiği için cadde ve sokak adları yazı dizimde her ikisinin de kısa yaşam öykülerinden bahsettim. Bu yüzden tekrara düşmemek adına bu köşe yazımda onlara yer vermeyip Cevat Çobanlı ve Mustafa Fevzi Çakmak’ı ele alacağım. Mustafa Kemal Atatürk ve İsmet İnönü’yü yeniden okumak isteyenler Çanakkale Cadde ve Sokaklarına İsimleri Verilmiş 1915 Kahramanları yazı dizimin I. ve III. bölümlerinden yararlanabilir.

Cevat ÇOBANLI (1871-1938) – Cevat Paşa Mahallesi

14 Eylül 1871 tarihinde İstanbul’da doğmuştur.Annesi Emine Hanım, babası Maiyet-i Seniye Erkan-ı Harbiye Reisi Müşir (Mareşal) Şakir Paşa’dır.Ortaöğrenimini Galatasaray Lisesi’nde tamamladıktan sonra 1888’de Harp Okulu’na başlamıştır. 1891 yılında Harp Akademisi’ne devam etmiş ve 1894’teKurmay Yüzbaşı olmuştur. 1895 yılında Binbaşı ve 1898’de Yarbaylığa yükselmiştir.[1] 

1894–1909 tarihleri arasında Padişah Yaveri sıfatıyla, Maiyet-i Seniye Erkân-ı  Harbiyesi’nde görev yapmıştır. 1900’da Albaylığa, 1901’de Tuğgeneralliğe, 1906’da Korgeneralliğe yükselmiştir. 1909 yılında Tasfiye-i Rütbe Kanunu gereğince rütbesi Tuğgenerallikten Yarbaylığa indirilmiş ancak 1909–1910 yıllarında Harp Akademisi Komutanlığı yapmış ve 1910’da tekrar Albay olmuştur. 1911 yılında da 1’inci Ordu Müfettişliği Kurmay Başkanı olmuştur. 1913 yılında 9’uncu Fırka Komutanlığı’na atanarak fırkasıyla Balkan Harbi’ne katılmıştır.[2]

10 Ağustos 1914’te Çanakkale Müstahkem Mevkii Komutanlığı’na atanan Cevat Paşa, Kasım 1914’te Tuğgeneral olmuştur.[3] 9 Ekim 1915’te Seddülbahir’deki 14’üncü Kolordu Komutanlığı’na atanmış ve kara muharebelerinde üç buçuk ay görev yapmıştır. 6’ncı ve 14’üncü Kolordulardan oluşan Güney Grubu Komutanı olmuştur.[4] Düşmanın Yarımada’yı tahliyesinin ardından Ocak 1916’da Çanakkale Grubu Komutanı olmuştur.[5]Kasım 1916’da 15’inci Kolordu Komutanı olarak Galiçya Cephesi’ne atanmıştır.[6]

Ağustos 1917’de tekrar 14’üncü Kolordu Komutanı olmuştur. 8’inci Ordu Komutanı olarak Sinâ-Filistin Cephesi’ne katılmıştır.[7]1918’de Genelkurmay Başkanı, ardından Harbiye Nazırı olmuştur. Ekim 1919’da istifa ettiği Genelkurmay Başkanlığı’na tekrar getirilmiştir. 16 Mart 1920’de İstanbul’un işgalinde İngilizler tarafından tutuklanmış ve Malta’ya sürülmüştür. 1922 yılında vatana dönmüş ve derhal Ankara’ya geçerek Mustafa Kemal Atatürk ile görüşmüştür. Şubat 1922’de Elcezire Cephesi Komutanlığı’na atanmıştır.[8] İstiklâl Harbi’nde gösterdiği başarıdan dolayı 1923 yılında Kırmızı Şeritli İstiklâl Madalyası almıştır.[9] Aynı yıl yaptığı 3’üncü Ordu Müfettişliği sırasındaElazığ Milletvekilliği de yapmıştır. Aralık 1924’te milletvekilliğinden istifa edip Askeri Şûrâ üyesi olmuş ve 1925’te Musul sorunu ve Irak sınırı konusunda ülkemizi temsil etmiştir.1926 yılında Orgeneral olmuştur. 14 Eylül 1935’te emekliye ayrılmıştır.16 Mart 1938 tarihinde de vefat etmiştir.[10]

MustafaFevzi ÇAKMAK (1876-1950) – Fevzi Paşa Mahallesi

Fevzi Paşa, 12 Ocak 1876 tarihinde İstanbul’da doğmuştur. Annesi Varnalı Müftü Hacı Bekir Efendi’nin kızı Hesna Hanım, babasıÇakmakoğulları’ndan Tophane Katibi Miralay Ali Sırrı Bey’dir. İlk ve orta öğrenimini tamamladıktan sonra 1893 yılında Harp Okulu’na kaydolmuş, 1896 yılında buradan Piyade Teğmen rütbesiyle mezun olmuştur. Ardından Erkan-ı Harbiye Mektebine gitmiş ve 1898’de Kurmay Yüzbaşı olmuştur.[11]

Erkan-ı Harbiye 4. Şube’deki görevinden sonra 1899 yılında 3’üncü Ordu’ya bağlı Metroviçe’deki 18’inci Fırka’nın kurmay heyetinde görev almıştır. 1917 yılında Miralaylığa (Albay) yükselmiştir. II. Meşrutiyet’in ilan edildiği 1908 yılında 35’inci Fırka Komutanlığı ve Taşlıca Mutasarrıflığı görevinde bulunmuştur. 1911 Trablusgarp Savaşı’nda Rumeli’nin savunmasıyla görevli Garp (Vardar) ordusunun Kurmay Başkanlığı’na getirilmiştir. Balkan Savaşı (1912-1913) sırasında 21’inci Fırka Komutan Vekilliği ve Vardar Ordusu 1. Şube (Harekat Şubesi) Müdürlüğü’nü yapmıştır. 1913 yılında 5’inci Kolordu Komutanlığı’na atanmıştır. 1915’de rütbesi Mirlivalığa (Tuğgeneral) yükselmiştir.[12]

I. Dünya Savaşı sırasında Çanakkale, Kafkas, Suriye ve Filistin cephelerinde savaşmıştır.[13]Çanakkale Cephesi’nde, 5’inci Kolordu Komutanı olarak Kerevizdere ve Kanlıdere mevzilerini başarıyla savunmuştur.[14]Fevzi Paşa’nın komutasındaki 13’üncü ve 14’üncü Tümenler muharebeye katılmamış fakat Aralık 1915’teAnafartalarGrup Kumandanı Mustafa Kemal Atatürk’ün hastalanarak çekilmesi üzerine  Fevzi Paşa 5’inci Kolordu Komutanlığı’na ek görev olarakAnafartalar Grubu Komutan Vekilliği ile görevlendirilmiştir.[15]

1918’de Ferikliğe (Korgeneral) yükselmiştir.1918’den 1919’a kadar Korgeneral rütbesiyle Osmanlı Devleti’nin Erkan-ı Harbiye Reisliği’ni yapmıştır. 1’inci Ordu Müfettişliği, Askeri Şura üyeliği, Ali Rıza Paşa ve Salih Hulusi Paşa Hükümetleri’nde Harbiye Nazırlığı görevlerinde bulunmuştur. İstanbul’un İtilaf Devletleri tarafından işgalinin ardından Ankara’ya gitmiş, Birinci dönem TBMM’ye Kozan Milletvekili olarak katılmıştır.[16]

1922’de Genelkurmay Başkanı olarak Büyük Taarruz’un hazırlıklarıyla ilgilenmiştir. Zaferle sonuçlanan Başkomutanlık Meydan Savaşı’ndan sonrasavaşta oynadığı önemli rolün neticesinde 31 Ağustos’ta rütbesi Müşirliğe (Mareşal) terfi ettirilmiştir. Cumhuriyet’in ilanından sonra Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk Genelkurmay Başkanı olmuştur.[17]

Erkân-ı Harbiye-i Umumiye Reisliği’nde bulunan Fevzi Paşa, 30 Ekim 1924’e kadar TBMM’de İstanbul Milletvekilliği görevini sürdürmüştür. Mustafa Kemal Paşa’nın askerlik yapanların siyasete karışmamaları gerektiğine dair düşüncesi üzerine, 31 Ekim 1924’te askerlik görevini, siyasete tercih ederek İstanbul Milletvekilliği’nden istifa etmiştir.Erkân-ı Harbiye-i Umumiye Reisliği görevini 23 yıl yaptıktan sonra 12 Ocak 1944 tarihinde, 68 yaşında emekliye ayrılmıştır.[18]

1946 seçimlerinde Demokrat Parti listesinden bağımsız aday olarak TBMM’de 13’üncü Dönem İstanbul Milletvekili seçilmiştir. Ancak aynı yıl partiden istifa etmiştir. 19 Temmuz 1948’de Osman Bölükbaşı ile birlikte Millet Partisi’nin kurucu üyeleri arasında yer almıştır. 10 Nisan 1950 tarihinde de vefat etmiştir.[19]

KAYNAKLAR

Birinci Dünya Harbi’nde Türk Harbi, Çanakkale Cephesi Harekâtı, (Haziran 1915-25 Nisan 1915), (1993). V. Cilt, I. Kitap, Ankara: Genelkurmay Basımevi.

GÖRGÜLÜ, İsmet (1993).  On Yıllık Harbin Kadrosu 1912-1922, XVI. Dizi, Sa. 69, Ankara: Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları.

TOKER, Hülya (2014). Çanakkale Muharebelerine Katılan Komutanların Biyografileri, Ankara: Genelkurmay Personel Başkanlığı Askerî Tarih ve Stratejik Etüt (ATASE) Daire Başkanlığı Yayınları.

ÖZÇELİK, Ayfer. Çakmak, Fevzi, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (https://islamansiklopedisi.org.tr/cakmak-fevzi), (Erişim Tarihi: 02.02.2020).

YURTTAKAL, Ahmet. 18 Mart Kahramanı Cevat Paşa, (http://www.geliboluyuanlamak.com/218_18-mart-kahramani-cevat-pasa-ahmet-yurttakal.html), (Erişim Tarihi: 02.02.2020).

---

[1]Hülya Toker, Çanakkale Muharebelerine Katılan Komutanların Biyografileri, Genelkurmay Personel Başkanlığı Askerî Tarih ve Stratejik Etüt (ATASE) Daire Başkanlığı Yayınları, Ankara 2014, s. 148.

[2]İsmet Görgülü,  On Yıllık Harbin Kadrosu 1912-1922, XVI. Dizi, Sa. 69, Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1993, s. 18. Ayrıca Hülya Toker, Çanakkale Muharebelerine Katılan Komutanların Biyografileri, Genelkurmay Personel Başkanlığı Askerî Tarih ve Stratejik Etüt (ATASE) Daire Başkanlığı Yayınları, Ankara 2014, s. 150.

[3]İsmet Görgülü,  On Yıllık Harbin Kadrosu 1912-1922, XVI. Dizi, Sa. 69, Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1993, s.62. Ayrıca Hülya Toker, Çanakkale Muharebelerine Katılan Komutanların Biyografileri, Genelkurmay Personel Başkanlığı Askerî Tarih ve Stratejik Etüt (ATASE) Daire Başkanlığı Yayınları, Ankara 2014, s. 150.

[4]Birinci Dünya Harbi’nde Türk Harbi, Çanakkale Cephesi Harekâtı, (Haziran 1915-25 Nisan 1915), V. Cilt, I. Kitap, Genelkurmay Basımevi, Ankara 1993, s. 181, 233. Ayrıca İsmet Görgülü,  On Yıllık Harbin Kadrosu 1912-1922, XVI. Dizi, Sa. 69, Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1993, s.82.Ayrıca Hülya Toker, Çanakkale Muharebelerine Katılan Komutanların Biyografileri, Genelkurmay Personel Başkanlığı Askerî Tarih ve Stratejik Etüt (ATASE) Daire Başkanlığı Yayınları, Ankara 2014, s. 150.

[5]İsmet Görgülü,  On Yıllık Harbin Kadrosu 1912-1922, XVI. Dizi, Sa. 69, Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1993, s. 100. Ayrıca Hülya Toker, Çanakkale Muharebelerine Katılan Komutanların Biyografileri, Genelkurmay Personel Başkanlığı Askerî Tarih ve Stratejik Etüt (ATASE) Daire Başkanlığı Yayınları, Ankara 2014, s. 150.

[6]İsmet Görgülü,  On Yıllık Harbin Kadrosu 1912-1922, XVI. Dizi, Sa. 69, Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1993, s. 100.

[7]İsmet Görgülü,  On Yıllık Harbin Kadrosu 1912-1922, XVI. Dizi, Sa. 69, Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1993, s. 146.

[8]İsmet Görgülü,  On Yıllık Harbin Kadrosu 1912-1922, XVI. Dizi, Sa. 69, Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1993, s. 241. Ayrıca Hülya Toker, Çanakkale Muharebelerine Katılan Komutanların Biyografileri, Genelkurmay Personel Başkanlığı Askerî Tarih ve Stratejik Etüt (ATASE) Daire Başkanlığı Yayınları, Ankara 2014, s. 153.

[9]Hülya Toker, Çanakkale Muharebelerine Katılan Komutanların Biyografileri, Genelkurmay Personel Başkanlığı Askerî Tarih ve Stratejik Etüt (ATASE) Daire Başkanlığı Yayınları, Ankara 2014, s. 154.

[10]Hülya Toker, Çanakkale Muharebelerine Katılan Komutanların Biyografileri, Genelkurmay Personel Başkanlığı Askerî Tarih ve Stratejik Etüt (ATASE) Daire Başkanlığı Yayınları, Ankara 2014, s. 148. Ayrıca Ahmet Yurttakal, 18 Mart Kahramanı Cevat Paşa,(http://www.geliboluyuanlamak.com/218_18-mart-kahramani-cevat-pasa-ahmet-yurttakal.html), (Erişim Tarihi: 02.02.2020).

[11]Hülya Toker, Çanakkale Muharebelerine Katılan Komutanların Biyografileri, Genelkurmay Personel Başkanlığı Askerî Tarih ve Stratejik Etüt (ATASE) Daire Başkanlığı Yayınları, Ankara 2014, s. 436.

[12]Hülya Toker, Çanakkale Muharebelerine Katılan Komutanların Biyografileri, Genelkurmay Personel Başkanlığı Askerî Tarih ve Stratejik Etüt (ATASE) Daire Başkanlığı Yayınları, Ankara 2014, s. 436, 438.

[13]İsmet Görgülü,  On Yıllık Harbin Kadrosu 1912-1922, XVI. Dizi, Sa. 69, Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1993, s. 116-118, 146, 150.

[14]İsmet Görgülü,  On Yıllık Harbin Kadrosu 1912-1922, XVI. Dizi, Sa. 69, Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1993, s. 78, 80, 82. Ayrıca Hülya Toker, Çanakkale Muharebelerine Katılan Komutanların Biyografileri, Genelkurmay Personel Başkanlığı Askerî Tarih ve Stratejik Etüt (ATASE) Daire Başkanlığı Yayınları, Ankara 2014, s. 438.

[15]İsmet Görgülü,  On Yıllık Harbin Kadrosu 1912-1922, XVI. Dizi, Sa. 69, Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1993, s. 93.

[16]Hülya Toker, Çanakkale Muharebelerine Katılan Komutanların Biyografileri, Genelkurmay Personel Başkanlığı Askerî Tarih ve Stratejik Etüt (ATASE) Daire Başkanlığı Yayınları, Ankara 2014, s. 440.

[17]Hülya Toker, Çanakkale Muharebelerine Katılan Komutanların Biyografileri, Genelkurmay Personel Başkanlığı Askerî Tarih ve Stratejik Etüt (ATASE) Daire Başkanlığı Yayınları, Ankara 2014, s. 443.

[18]Hülya Toker, Çanakkale Muharebelerine Katılan Komutanların Biyografileri, Genelkurmay Personel Başkanlığı Askerî Tarih ve Stratejik Etüt (ATASE) Daire Başkanlığı Yayınları, Ankara 2014, s. 443.

[19]Hülya Toker, Çanakkale Muharebelerine Katılan Komutanların Biyografileri, Genelkurmay Personel Başkanlığı Askerî Tarih ve Stratejik Etüt (ATASE) Daire Başkanlığı Yayınları, Ankara 2014, s. 436. Ayrıca Ayfer Özçelik, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Çakmak, Fevzi,s. 190-192. (https://islamansiklopedisi.org.tr/cakmak-fevzi), (Erişim Tarihi: 02.02.2020).