II. Anafartalar Muharebeleri

17 Ağustos’ta Kireçtepe muharebelerinin sona ermesinin ardından Türk birlikleri tahkimat, yeni topların
mevziilere yerleştirilmesi ve düzenleme işlerine girişmiştir. Bu süre zarfında Anafartalar Grup Komutanı Mustafa Kemal, İngilizlerin takviye alarak yeni bir taarruz deneme ihtimaline karşılık emir vermiştir. Buna göre, düşmanı kesin olarak denize dökmek üzere hareket edilmesi, düşmana kesin darbenin vurulması için gerekli hazırlıkların yapılması ve tümenlerin taarruz zamanına kadar
mevziilerini koruması belirtilmiştir.

5’inci Ordu Komutanı Liman von Sanders, muharebelerin başından beri Bolayır bölgesine önem vermiş ve birliklerin çoğunu burada hareketsiz bekletmiştir. Bu sebeple Bolayır’ın savunması 1’inci Ordu Komutanlığı’na verilmiş, ordu komutanı Goltz Paşa karargahını Gelibolu’da kurmuştur. Böylece 1’inci Ordu’nun Saros bölgesine alınması ile 5’inci Ordu’nun kuzeyi güvence altına alınmıştır. Başkomutanlık ise elinde bulunan bütün birlikleri Çanakkale Cephesi’ne göndermiş, 24’üncü ve 26’ncı Tümenler ise Saros-Bolayır bölgesine çekilmiştir. Diğer taraftan Anafartalar Grubu’da düzenlemeye girmiş, sağ kanat Kireçtepe’den başlayarak-İsmailoğlu tepesi-Kayacıkderesi doğu sırtları-Abdurrahman bayırı-Conkbayırı batı sırtları-Şahintepe güneyi olarak belirlenmiştir. Kuzey Grubu’nun ise sağ kanadı Düztepe’den başlamış, Kanlısırt hariç elindeki mevziileri tutması emredilmiş ve sol kanadı Kayalıtepe’ye dayatılmıştır. 5’inci ve 14’üncü Kolordulardan oluşan 2’inci Ordu’nun sorumluluğunda bulunan Güney Grubu, Kirte’ye oldukça yaklaşan İngilizlere karşı bölgeyi kuvvetle savunacak şekilde düzenlenmiştir. Bütün bu düzenlemelerden sonra yarımada ve Asya yakasında toplam 17 tümen, bir piyade tugayı ve Tayfur bölgesinde bağımsız bir süvari alayı toplanmıştır. Çanakkale Cephesi’nde düzenlemeler ve takviyeler yapıldıktan sonra Anafartalar Grubu taarruz düzeni almaya başlamıştır. Buna göre; 5’inci Tümen Kireçtepe-Kükürtlüpınar’da, 12’inci Tümen Kükürtlüpınar-Eğrikulak hariç olmak üzere bu hat arasında, 7’nci Tümen Eğrikulak-Yayvantepe hattında, 4’üncü Tümen Abdurrahman bayırında, 8’inci Tümen Çamçak pınarı-Şahintepe hattı dahil Conkbayırı kesiminde konuşlanmıştır. İhtiyata alınan 9’uncu Tümen Turşunköy’ün kuzeybatısına, 6’ncı Tümen de Sivli köyü bölgesine çekilmiştir. Kireçtepe bölgesine ise 32 toptan oluşan bir topçu gücü yerleştirilmiştir.

Anafartalar bölgesinde Türk savunmasını bir türlü aşamayan İngiliz birlikleri ise komuta kademesinde değişikliklere gitmiş, birlikler düzenlenmiştir. Buna göre bölgeden sorumlu olan 9’uncu Kolordu Komutanı Stopford görevden alınmış ve yerine 29’uncu Tümen Komutanı General Lisle getirilmiştir. General Lisle göreve gelir gelmez dağılmış olan 9’uncu Kolordu birliklerine düzen vermiştir.  Düzenlemeleri tamamlayan İngilizler, taarruz planı hazırlıklarına başlamıştır. Buna göre İsmailoğlu tepesi-Küçük Anafarta sırtlarının ele geçirilip, Türklerin Suvla limanında etkili olan topçu mevziilerinden yoksun bırakılması planlanmıştır. Fakat cephede inceleme yapan General Lisle, sağ kanadın İsmailoğlu tepeler batısı-Turgut çeşmeye kadar ileri alındıktan sonra planlanan taarruzun 20 Ağustos’ta yapılabileceğini bildirmiştir. Bu doğrultu da 18 Ağustos’ta sağ kanatta bulunan 34’üncü Tugay, mevziileri ileri almak adına taarruza başlamıştır. Bir taburla gerçekleştirilen taarruz ile 53’üncü Tümen, 34’üncü Tugay’ın solundaki boşluğu doldurmuş, 54’üncü Tümen ise cephesini düzeltmiştir. Yapılan komutanlar toplantısından sonra taarruzun 21 Ağustos’ta yapılmasına karar verilmiş ve General Lisle taarruz hazırlıklarına başlamıştır. Buna göre 9’uncu Kolordu’nun 11’inci Tümen’i ile İsmailoğlu tepesi ve güneyinde, 29’uncu Tümen’in Yusufçuk tepesi ve güneyinde, 53’üncü ve 54’üncü Tümenler’in Sülecik’ten Kireçtepe’ye kadar olan bölgede İngilizleri tespit etmesi, mevzii kazanmaya çalışması, Anzak kolordusunda Damakçılık bayırında bulunan dokuz taburluk kuvvetin Kayacıkağılı-Susakkuyusu hattında taarruza geçmesi planlanmıştır. Diğer taraftan 10’uncu Tümen’den takviyeli bir tugayın, 11’inci ve 29’uncu Tümenler’in hedeflerini ele geçirdikten sonra İbrikçe’ye kadar ilerlemesi ve mevzii tutması bildirilmiştir.

Türk ve İngiliz birliklerinin hazırlıklarından sonra taarruz, 21 Ağustos günü saat 14.30’da kara ve deniz toplarının destekleri ile 7’inci ve 12’inci Tümenlerin mevziilerine saldırılmasıyla başlamıştır. Yusufçuk tepesinin güney kısmına taarruz eden 29’uncu İngiliz Tümeni’nin 87’inci Tugayı, 12’nci Tümen’in 34’üncü Türk Alayı’nın sağ kanat mevziilerini ele geçirmiş fakat Türklerin etkili yan ateşleri sonucunda geri çekilmek zorunda kalmıştır. 29’uncu İngiliz Tümeni’nin 86’ncı Tugayı ise 34’üncü Türk Alayı’nın sol kanadındaki bir kısım mevziileri ele geçirmeyi başarmıştır. Bu taarruzlar sonucunda Anafartalar Grup Komutanı, 34’üncü Alay’ın sol kanadını 11’inci Süvari Alayı ile takviye etmiş ve İngilizlerin daha fazla ilerlemesini engellemeye çalışmıştır. Saat 18.00’de Yusufçuk tepesinde tekrar taarruza başlayan İngiliz birlikleri, 34’üncü Alay’ın sağ kanat mevziilerinin bir kısmını yeniden ele geçirseler de Türk ihtiyat bölüklerinin karşı hücumu ile geri atılmıştır. 34’üncü Alay’ın sol kanadındaki mevziilerinin İngilizlerin eline geçmesi üzerine Türk birlikleri gece taarruzu yapmaya karar vermiştir. Saat 04.30’da yapılan taarruz ile İngilizlerin elindeki mevziiler geri alınmış fakat İngilizler’in karşı hücumu sonucunda yine kaybedilmiştir. 34’üncü Alay tekrar bir karşı taarruz yapmış ve bu sefer bir daha İngiliz birliklerinin eline geçmemek üzere mevzii geri alınmıştır.

Saat 15.30’da 7’nci Tümen cephesine ise Anzak Kolordusu’ndan oluşan dokuz taburluk bir kuvvet General Cox komutasında üç kol halinde taarruza başlamıştır. İngiliz birlikleri 20’nci Alay’ın sağ kanadına taarruz etmiş fakat Türk birliklerinin direnişi karşısında geri çekilmiştir. Kayacıkağılı’na ilerleyen İngiliz birlikleri buradaki Türk mevziilerini ele geçirmiştir. Orta kesimden de taarruza girişen İngilizler, burada ilerlemeyi başaramamıştır. Bu muharebeler sonucunda elinde kuvveti kalmayan 7’inci Tümen takviye birlik istemiştir. Bunun üzerine Anafartalar Grubu komutanı 11’inci Süvari Tümeni’ni ve Conkbayırı’ndaki 8’inci Tümen’den oluşturulan iki tabur gönderilmiştir. Bölgeye gelen 8’inci Tümen’den bir tabur, Kayacıkoğlu’nda Türk mevziilerini ele geçiren İngilizlere taarruz yapmak için harekete geçmiştir. Türk birliklerinin geldiğini gören İngiliz birliklerinden bir kısım asker kendiliğinden teslim olmaya başlamışsa da diğer askerlerin teslim olmaması sonucunda Türk taarruzları sonuçsuz kalmıştır. 22 Ağustos sabahı ise Kayacıkağılı’nda taarruza girişen İngiliz birliklerine karşı Türk
birlikleri her defasında dirense de İngilizlerin eline geçen mevziiler geri alınamamıştır. Bu taarruzdan 92uncu İngiliz Kolordusu sadece Yusufçuk tepesinin batı yamaçlarından bir kısım mevzii ve Azmakdere kuzeyine doğru küçük bir mevzii alabilmiştir.

Böylece 21/22 Ağustos tarihlerinde yapılan muharebeler bitmiş, İngilizler çok iyi dövüşmelerine karşılık kadro kademesindeki sorunlar yüzünden büyük başarılara imza atamamıştır. Bu sorunlar arasında inisiyatif kullanmadan beklemek, asker sevk ve idaresinde anlaşılmaması gösterilmiştir. Türk birlikleri ise İngilizlerin tam tersini yapmış, kahramanca ve bilinçli savaşarak yeni başarılara imza atmıştır.

KAYNAKÇA

T.C. Genelkurmay Başkanlığı,
Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi Çanakkale Cephesi, 1-2-3. Ciltlerin
Özetlenmiş Hali, Ankara, 1997.