5’inci Ordu Komutanı Liman von Sanders’in Kocaçimen-Conkbayırı bölgesinin önemini anlaması üzerine taarruz hazırlıkları bu hatta göre düzenlenmiştir. Buna göre 9’uncu İngiliz Kolordusu’nun Anafartalar’a yaptığı taarruzun durdurulması, Damakçılık bayırı-Mestantepe çizgisinin ele geçirilip Kocaçimen tepesinin güvenliğinin sağlanması ve Anzak Kolordusu ile 9’uncu İngiliz Kolordusu’nun birleşmesinin engellenmesi kararlaştırılmıştır. Hazırlanan bu karar doğrultusunda Türk birliklerinden 12’nci Tümen’in Kavaktepe-Tekketepe, 271 Rakımlı Tepe ve güney çizgisinde hazırlık mevziine girmesi, buradan Kükürtlüpınar-Sülecik-Mestantepe’deki İngiliz birliklerine taarruz etmesi planlanmıştır. Bölgenin savunmasından sorumlu diğer bir birlik olan 7’nci Tümen’in ise Büyük Anafarta köyünün doğu sırtlarında hazırlık mevziine girmesi, buradan Damakçılık bayırı doğrultusunda taarruza geçmesi ve Kargılıkısık-Damakçılık bayırını ele geçirmesi istenmiştir. Ayrıca Bursa Jandarma Taburu, 31’inci Alay’ın 2’nci Taburu, 12’nci ve 7’nci Tümenler’in de taarruz grupları arasındaki bağlantıyı sağlaması amacı ile Anafarta’ya yapılacak taarruza katılması kararlaştırılmıştır.
İngilizler ise Anafarta’ya yapılacak olan çıkarmada 9’uncu Kolordu’yu görevlendirmiştir. Muharebeyi Jonguil muharebe gemisinden yürütecek olan 9’uncu Kolordu Komutanı General Stopford’a göre; 32’nci Tugay’ın Tekketepe doğrultusundan taarruz yapması, 31’inci ve 33’üncü Tugayların Mestantepe’den Yusufcuk-İsmailoğlutepe hattında taarruz etmesi ve burayı ele geçirdikten sonra Küçük Anafarta’ya doğru uzanan sırta yönelmesi planlamıştır. İngilizlerin taarruz hazırlıkları bununla sınırlı kalmamış, 8/9 Ağustos gecesi taarruza yardım için karaya çıkan 53’üncü Tümen’e bağlı 160’ıncı Tugay’dan iki tabur kıtaların gerisinde ihtiyata alınmıştır. Diğer taraftan 11’inci İngiliz Northern Tümeni 33’üncü Tugayı’ndan bir taburun İsmailoğlutepesi ile Damakçılıkbayırı arasında bağlantı kurmak için ilerlemesi, 10’uncu İrlanda Tümeni’nden 30’uncu ve 31’inci Tugaylar ve 11’inci İngiliz Tümeni’ne bağlı 34’üncü Tugay’dan beş taburun Kireçtepe’ye taarruz etmesi kararlaştırılmıştır.
Taarruz 9 Ağustos’ta saat 04.00’de Türk birliklerinden 12’nci Tümen’e bağlı 34’üncü Alay’ın İbrikçe’deki İngiliz taburunu süngü ile geri püskürtmesi ve Yusufçuk tepesi ile kuzeyindeki tepeciği ele geçirmesi ile başlamıştır. 35’inci Alay ise İngilizlerin Tekketepe’ye yönelen birlikleriyle karşı karşıya gelmiş ve İngilizlere ağır kayıplar verdirerek geri çekilmelerini sağlamıştır. İsmailoğlu tepesine taarruz eden iki İngiliz taburu da Yusufçuk tepesinden açılan Türk topçu ateşi ile durdurulmuştur. Bu sırada İngiliz birlikleri takviye almış ve Yusufçuk-İsmailoğlu tepesindeki kesimlere artarda taarruz yapmıştır. Bu bölgede bulunan 34’üncü Alay ise çok fazla kayba uğramış, taarruzunu sürdürememiş ve ele geçirdiği İsmailoğlu tepesini savunmakla yetinmiştir. 34’üncü Alay’dan bir tabur da İsmailoğlu tepesinin güneyine yönelmiş, Eğrikavak’a kadar ilerleyen İngiliz taburunu bozguna uğratmıştır. Bölgedeki muharebelerde topçu ateşlerinin kullanılması yüzünden öğle vakti İbrikçi’nin kuzey batısındaki fundalıklarda yangın çıkmıştır. Bunun üzerine bölgedeki Türk birlikleri geri çekilmiştir. Fakat rüzgarın yön değiştirmesi sonucunda yangın İngilizlerin bulunduğu bölgeye yönelmiş ve Mestantepe’ye çekilmek zorunda kalmışlardır. Yangın söndükten sonra da Yusufçuk tepesi Türk birliklerinin eline geçmiştir. Bu sırada İngilizlerin Kireçtepe’ye yaptığı taarruz donanma topçusuyla desteklenmiş, bölgede bulunan Gelibolu Bursa Jandarma Taburu’ndan iki bölük, 35’inci ve 36’ncı Alaylar takviye edilseler de İngilizleri durdurmayı başaramamıştır. İngilizlerin Sivritepe’yi ele geçirmesi üzerine de Türk müfrezesi, sağ kanadını Aslantepe-Küçüktepe hattına çekmek zorunda kalmıştır. Kireçtepe’deki beş İngiliz taburu akşama kadar ki taarruzlarında başarılı olamamış ve tekrar eski mevziilerine çekilmişlerdir.
Bölgedeki diğer bir Türk birliği olan 7’nci Tümen ise, 8/9 Ağustos gece Asmalıdere’ye kadar yanaşmış, sağdan 20’nci Alay, soldan da 21’inci Alay taarruz için hazırlanmış ve saat 04.30’da taarruza başlamışlardır. 20’nci Alay, Damakçılık bayırına kadar yanaşmaya çalışmış, İngiliz ateşleri sonucunda mevziilere 100-200 metre yaklaşmıştır. İngiliz siperlerine en çok yaklaşan 20’inci Alay’ın 1’inci Taburu çok zayiata uğramış ve İngiliz taarruzları sonucunda saat 10.00’da Kayacık deresinin doğusuna çekilmek zorunda kalmıştır. Bölgedeki taarruzları takip eden 7’nci Tümen komutanı, hem dağılan birliklerini toplamaya çalışmış hem de 4’üncü Tümen’e sağ kanadı ile taarruza geçmesini bildirmiştir. Bunun üzerine ileri hatlara atılan alay komutanlarından biri şehit düşmüş diğeri de yaralanmıştır. Alay komutanlarının ve birçok askerin savaş dışı kalması sonucunda akşama kadar bir ilerleme sağlanamamıştır.
Anafartalar’daki muharebeyi yakından takip eden Grup Komutanı Kurmay Albay Mustafa Kemal, 9/10 Ağustos gecesi birliklerine savunma düzeni almalarını söylemiş ve 10 Ağustos’ta kendisi de Conkbayırı’nda gerçekleştirilecek taarruzu düzenlemek için hareket etmiştir.
9 Ağustos’ta yapılan Anafartalar muharebelerinde Türk birlikleri, üstün İngiliz kuvvetlerini yenmiş ve İngilizlerin kesin zafer ümitleri kırılmıştır. Bunda Mustafa Kemal’in 9 Ağustos sabahı Anafartalar’da giriştiği karşı taarruz, 9’uncu İngiliz Kolordusu’nun Suvla’daki ileri harekâtını durdurmuş ve İsmailoğlu tepesi ile Anafarta sırtının Türk birliklerinin eline geçmesinde etkili olmuştur.
9 Ağustos’ta Anafartalar’ı ele geçiremeyen İngiliz birlikleri, 10 Ağustos’ta tekrar taarruz için hazırlanmaya başlamıştır. Buna göre muharebelerde yıpranmış olan 11’inci İngiliz Tümeni’ni desteklemesi için 53’üncü Teritorial Tümeni ile 158’inci, 159’uncu ve 160’ıncı Tugay’dan iki tabur cepheye sevk edilmiştir. Diğer yandan bir topçu tugayı ve iki dağ bataryasının da taarruzu desteklemesi istenmiştir. Yapılan yeni takviyeler sonucunda İngiliz kuvvetleri 10 Ağustos saat 05.00’te taarruza başlamıştır. 12’nci Türk Tümeni cephesine yöneltilen taarruz sonucunda İngiliz birlikleri geri püskürtülmüştür. İngilizler ara ara taarruzlarını yineleseler de başarılı olamamıştır. Bunun sonucunda saat 17.00’de kara ve donanma topçusunun desteği ile şiddetli bir taarruz başlamış ve bu taarruz Yusufçuk tepesinde 34’üncü Alay’a yöneltilmiştir. 34’üncü Alay’ın geri çekilmeye başlamasıyla Yusufçuk tepesine iyice yaklaşan İngiliz birlikleri, Türk ihtiyat bölüğünün süngü hücumuyla karşılaşması üzerine geri çekilmeye başlamıştır. İngilizler aynı gün öğleden sonra Kireçtepe’de bulunan Gelibolu Bursa Jandarma Taburu’nun sağ kanadına da taarruzda bulunmuş fakat geri püskürtülmüştür. 7’nci Tümen’e de saldıran İngilizler, buradan da olumlu bir sonuç elde edememiştir. Böylece 9’uncu Tümen Komutanı General Stopford 10 Ağustos günü yapılan muharebeden de eli boş dönmüştür.
12 Ağustos’ta İngiliz birlikleri yeni bir taarruz girişiminde bulunmuştur. Bu taarruza sadece 163’üncü İngiliz Tugayı birlikleri katılmış ve Türk birliklerinden 35’inci Alay’ın 1’inci, 3’üncü Tabur cephelerine ve 36’ncı Alay’a yönelmişlerdir. Türk birlikleri ise bu saldırı karşısında İngiliz birliklerine karşı taarruza geçmiş, İngilizleri 500 m geri atarak savunmaya geçmişlerdir. Takviye edilen İngiliz birlikleri yüzünden 36’ncı Alay’ın 1’inci Taburu geri çekilmeye başlamış ve İngiliz birlikleri tarafından takibe alınmıştır. İki bölüklük alay ihtiyatı ise takibe geçen İngiliz birliklerine karşı süngü hücumuna geçmiş ve takip birliklerinin tamamını süngüden geçirmiştir. Bu olay üzerine taarruza katılan diğer İngiliz birlikleri taarruzlarından vazgeçmiş ve taarruza başladıkları hatta geri dönmüşlerdir. Böylece İngilizler elde ettikleri hatlardan da geri çekilmek zorunda kalmıştır.
KAYNAKÇA
T.C. Genelkurmay Başkanlığı, Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi Çanakkale Cephesi, 1-2-3. Ciltlerin Özetlenmiş Hali, Ankara, 1997.