Mevzi- Muharebeleri Hakkında Sunuf-u Muhtelifeye Mahsus Talimatname

Birinci Kısım

Mevzi İnşası

Giriş

“Mevzi Muharebeleri Hakkında Sunuf-u Muhtelife’ye Mahsus Talimatname” adıyla yayınlanan bu talimatnamenin mevzi inşasını konu edinen birinci kısmı, mevzi müdafaası durumunda, muharebeden önce yahut muharebe esnasında, ileri veya geri hareket halinde mevzi inşası ile alakalı uygulanacak hususları içermektedir. Aslen Prusya Harbiye Nezareti’nin Birinci Dünya Savaşı esnasında yayınladığı talimatname baz alınarak Karargâh-ı Umumi On İkinci Mevaki-i Müstahkeme Şubesi tarafından tercüme edilen bu talimatname, 1332 (1916) tarihinde Matbaa-i Askeriye’de basılmıştır. Talimatnamenin hazırlanmasının ardından da Başkumandan Vekili ve Harbiye Nazırı olan Enver Paşa tarafından uygulanmak üzere ordu birliklerine gönderilmiştir.

İki bölümden oluşan bu talimatnamenin ilk bölümünde, mevzi inşası genel bir bakışla ele alınmış ve bu konuda yapılması istenen hususlar, kısa bir bilgilendirme olarak aktarılmıştır. Talimatnamenin ikinci kısmında ise birinci kısımda kısaca bahsedilen konular detaylandırılarak mevzi inşası esnasında uyulacak kaideler şematik biçimde anlatılmıştır. Bu çalışmada da talimatnamenin özüne bağlı kalınarak mevzi inşası, iki temel başlık altında okuyucunun beğenisine sunulacaktır.

1. Mevzi İnşası Hakkında Uyulması Gereken Genel Kurallar

Mevziler, Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti’nin sıkça kullandığı bir tahkimat biçimidir. Savunma esaslı olan mevzilerin, savaş esnasında bu derece yaygın olarak kullanılması mevzilerin inşası meselesini de kilit nokta haline getirmiştir. Bu sebeple Osmanlı Devleti, mevzilerin en iyi şekilde tanzim edilmesini sağlamak için bir talimatname hazırlayarak, bunu tüm ordu birliklerine göndermiştir.

Talimatnamede mevzi inşasının önemi üzerinde durulmuş ve bu önem, uyulması beklenen genel hususlar belirtilerek izah edilmiştir. Talimatnamede bu doğrultuda ilk olarak, mevzi savunmasının yöntemi mevzubahis olmuştur. Buna göre mevzi savunmasının mıntıka vari bir savunma şeklinde tanzim edilmesi gerektiği belirtilmiştir. Bunun için mevzilerin, birbiri ardına sıralı bir biçimde yapılması ve buna ek olarak düşman hücumunun etkisini engellemek adına mâni hendeklerinin kurulması yönünde tavsiyelerde bulunulmuştur. Mevzilerin birbirleri ile mesafesinin bir ile iki kilometre arasında olması, gerideki mevzilerin tahribini önlemek ve düşmanı her bir mevzi için yeni bir birlik göndermeye zorlamak için cazip görülmüştür. Bunun yanı sıra her bir mevzi, birbiri ardına gelecek şekilde en az iki hattan oluşmalıdır. Bunlardan ana muharebe hattı olarak belirlenen ilerideki hattın faaliyet göstermeye uygun olmaması durumunda gerideki hatların ilerlemesi temin etmek gerektiğinden hatlar arası mesafe, 150-400 metre arası olması öngörülmüştür.

Düşman hücumunun takip edilmesi ve gerektiğinde topçu ateşiyle tahrip edilebilmesi için yeterli büyüklükte bir endaht meydanının varlığı büyük önem arz etmektedir. Bu meydanın muharebe alanını görüşünü kısıtlayacak bir noktada bulunması, bir mukavemet durumunda gerideki birliklerin hazırlık derecesini artıracağından bu birliklerin yorulmasına da sebebiyet vermesi mümkün olacaktır. Bu sebeple endaht meydanı, muharebe alanına hâkim bir noktada ancak düşman görüşünden uzak olacak şekilde tesis edilmelidir.

Köyler, çiftlikler ve ormanlar; mevziler için önemli dayanak noktalarıdır. Bu noktalar, ordu birlikleri korunması hususunda hayati bir rol üstlendiğinden mütevellit bunların kuvvetli biçimde müdafaa edilmesi gerekmektedir. Dayanak noktalarının olmadığı durumlarda ise kapalı avcı hendekleri vücuda getirilmelidir. Talimatnamede bu yapıların bir mevzi dahilinde ya da mevzi aralarında inşa edilmesi gerektiği ifade edilmiştir.

Mevzi savunmasında oldukça etkili olan ikinci derece engeller (mevani-i feriyye), tekmil hatların, dayanak noktalarının ilerisinde ve birbiri ardına sıralı bir halde tesis edilmelidir. Talimatnamede hem oluşabilecek tahribatı hem de kıtaatın tehlikeye maruz kalmasını önlemek adına elektriği havi olan bu engellerin dikkatli kullanılması minvalinde tedbirler alınması belirtilmiştir. Bunun yanı sıra irtibat hendekleri de mevzi inşasının önemli kısımlarından birini teşkil etmektedir. Mevzi hatları arasında bol miktarda bulunması gereken irtibat hendekleri, karşı taarruzları kolaylaştırmakla birlikte aynı zamanda gerekli durumlarda düşman saldırısını da püskürtmede etken olarak birliklerin muhafazasını mümkün kılmaktadır. Gerek irtibat hendekleri gerek ise takarrüp hendekleri, ihtiyaç dahilinde mâni hendekleri “Riegelgraben” ve yahut kapalı avcı hendeklerinin cenah hendekleri olarak kullanılmak üzere inşa edilmelidir. Bu hendeklerin derinlik ve genişliği de bir mayın hattı dahilinde bir diğerine birleştirilmelidir. Talimatnamede mevzi savunması hususunda değinilen bir diğer önemli nokta da mahfuz mahallerdir. Düşman ateşine karşı direnebilecek şekilde inşa edilen mahfuz mahaller, ihtiyaç durumunda ileri muhafız kuvvetinin yerine geçmek üzere hazır olan geri muhafız kuvvetinin ikame edebileceği yerler olarak tasarlanmalarının yanı sıra aynı zamanda gözlem yeri olarak kullanılmaya da elverişleri yerlerdir.

Piyadenin hücumu def için cepheden icra edeceği ateş, tüfek ve makineli tüfek vasıtasıyla siper üzerinden yapılacağından, bu tüfeklerin ileri hatlara zamanında yetiştirilmesi için tedbirler alınmalı, yetiştirilemeyeceği durumlarda ise tüfekler, yüksek mevzilerde konumlandırılmalıdır. Cepheden icra edilen ateşin tesirini daha güçlü kılmak adına yan ateşine de ayrıca önem verilmelidir. Bununla birlikte piyade mevziilerinin inşasında topçu birliklerinin varlığı da göz önüne alınarak mevziilerin çok geride kalmayacak biçimde düşman ateşinin etki sahası içinde kalmasına özen gösterilmelidir.

Alay ve tabur kumandanlarının muharebe alanları, düşman ateşinden masun kalacak ancak aynı zamanda muharebe alanına da hâkim olacak şekilde tesis edilmelidir. Muharebe alanında haberleşmenin kesintisiz olarak sağlanması için telefon, çeşitli işaret aletleri ve güvercinlerin kullanılması uygun görülmüştür. Talimatnamede, mevziileri inşasından evvel bölgenin dikkatlice incelenmesi hususuna büyük bir önem atfedilmiştir.

• Mevzii İnşası Hakkında Teferruat
• Avcı Hendekleri

Avcı hendeklerinin derinlik ve genişliği, muharebenin gidişatını etkileyen önemli faktör olarak karşımıza çıkmaktadır. Su baskını, yıkılma gibi olaylarla karşılaşmamak ve erlerin saklanmasını mümkün kılmak gibi hususlar göz önüne alınarak hendeklerin derinlik ve genişliği arazinin şartlarına göre hesaplanmalıdır. Buna göre hendek, avcının durduğu kademe tabandan 1,5-1,7 metre yüksekte olacak şekilde görseldeki gibi inşa edilmelidir.

Eğer hendek dar inşa edilmiş ise avcı hendeğinin gerisinde bir hendek daha yapılmalıdır. Esasında muharebe esnasındaki ulaşımın devamını sağlamak üzere ortaya çıkarılan bu fazladan hendek, avcı hendeğine bağlı olarak ve ayrıca düşman ateşinden mümkün mertebe mahfuz tutulmak için yılankavi bir biçimde tasarlanmalıdır.

1. Siper

Hendekte temel suyunun fazla olması, muharebe sırasında su baskını gibi müşkül durumları meydana getirmektedir. Bu sebeple talimatnamede, siper inşasında temel suyunun fazla olması durumunda neler yapılacağı üzerine ayrıca değinilmiştir. Buna göre su çok ise hendekten çıkan toprak, siperin arka ve ön kısmına eşit olacak şekilde dağıtılmalı ve siper 1/5 oranında eğimli hale getirilmelidir.

• Ara ve Geri Siperleri

Talimatnameye göre münferit isabetlere karşı emniyeti temin etmek için siperlerin en üst kısmı tabandan 4,5 metre yüksekliğinde olmalıdır. Ateş hattından yer kaybedilmemek birinci öncelik ise bu siperler, aşağıdaki görseldeki gibi adavari bir şekilde tesis edilmelidir.

Bu siperlerin arasında birer mangalık mesafe olmalıdır. Eğer düşmandan gelen bir yan ateşi mevzubahis ise siperler arası mesafe 4,3 metreye inmeli ve her bir nefer için siperde avcı yuvaları oluşturulmalıdır. Ara siperleri kaideten hendeğin hafrıyla beraber inşa edilmelidir, eğer bu mümkün olmazsa kum torbaları, çitler, bilhassa toprakla ve zemine iyice sabitlenmiş sandık ve fıçılar ve buna benzer şeyler teminiyle sonradan dahi inşa edilebilir.

• Hendeklerin Tanzimatı

Siperi zayıflatması ile bilenen mazgallar, hendeklerde mümkün olduğunca az yer almalı ve iki ara sipere bir mazgal olarak inşa edilmelidir. Aşağıdaki görselde olduğu gibi piyade kalkanı veya dökme demir levhadan mamul edilen bu mazgallar, kum torbası ile maskelenmeli ve kullanılmadığı zamanlarda üzeri perde ile örtülmeli ya da ayrı bir yere taşınmalıdır.

Avcı mevziilerinde neferlerin setredilmesi amacıyla tasarlanan avcı yuvaları veya buna mümasil setrelerin, muharebe esnasında düşman ateşi ile zarar görme ya da doğrudan yıkılma gibi riskleri mevcuttur. Bu sebeple talimatnamede, ateş hattında olan bu gibi yuvaların güçlendirilmesi, önceden tespit edilerek inşa edilmesi ve yıkılması göz önüne alınarak, bunu bertaraf edecek önlemlerin alınması önerilmiştir. Hendek duvarlarının mümkün mertebe gizlenmesi gerekmektedir. Kalas veya tahta gibi malzemeler hendek içi ulaşımı engelleyebileceğinden duvarların, çit, çim, kazık, ağaç dalı vs. ile giydirilmesi ve kullanılacak kazıkların da dikey değil, yatay olarak çakılması tavsiye olunmuştur. Ayrıca bu giydirmede kum torbasının zamanla kırmızılaşma vaziyetine değinilerek ikinci planda tutulması gerektiği vurgulanmış, ancak kullanılacaksa da yatay halde yerleştirilmesi uygun görülmüştür.

• Mahal-i Mahfuza

Mahal-i mahfuzalar, cephede askerlerin güven içinde günlük ihtiyaçlarını karşılayabilmelerin sağlayan yerlerdir. Bu sebeple talimatnamede mahfuz mahallerin inşası hususuna büyük önem verilmiştir. Bilhassa ileri hatlarda inşa edilmesi planlanan mahfuz mahaller, düşman ateşine doğrudan maruz kalabilecek durumda olduklarından dolayı bu mahallerin ateşe karşı sağlam inşa edilmesi düşünülmüştür. Bunun için inşaat sırasında oluklu saç levha başta olmak üzere kum torbası kullanmak, bunun yanı sıra toprak yığınını betonlaştırmak birincil çözüm olarak sunulmuştur. Yine bu mahallerde, duvarların kireçli su ile ıslatılmış perdelerle maskelenerek ve kapaklı bacaların kullanılması yoluyla hava sirkülasyonunu sağlayarak zehirli gazların yaratacağı etki tahfif edilmeye çalışılmıştır.

1. Malzeme-i İnşaiye

Talimatnamede mahfuz mahal inşasında kullanılacak malzemeler ve bu malzemelerin kullanılma koşulları ve nasıl kullanılacağı üzerinde ayrıca durulmuştur. Mahfuz mahallerin beton olarak inşa edilmesi, mermi tesirini azaltması bakımından oldukça mühimdir. Talimatnamede beton için gereken malzemeler belirtilerek tarifi yapılmıştır. Betonun, karıştırma makinesi ile daha dayanıklı olacağı, lakin makinenin temin edilemediği halde el yordamıyla da karıştırılabileceği ifade edilmiştir. Betonun hava şartlarından etkileneceği de göz önüne alınarak yağmurda ve -6 derecede beton yapılmaması tavsiye edilmiştir. Bununla birlikte betonlama işine girişmeden önce bölgeye sahra veya dekovil hattı şebekesinin tesis edilmesi uygun görülmüştür. Bunda şüphesiz ki ihtiyaç duyulan işçi sayısının temininin kolaylaştırılması düşünülmüştür. Betonun iç kısmına da tren rayına benzer bir demir örgüsü konulmasının, dayanıklılığı artıracağı belirtilmiştir. (Şekil 6)

• Münferit Aksam-ı İnşaiye

Mahfuz mahallerin emniyetini sağlamak için duvarların sağlam yapılması gerekmektedir. Bunun için talimatnamede duvarların 1,8 metre kalınlığında ve alt kısmının zeminin 3,5 metre altında olması üzerinde durulmuştur. (Şekil 7)

Mahfuz mahallerin tavanları da ana katmanı kalas, kalın tahta veya oluklu saç ve üzerine de yuvarlak kiriş, taş, beton vs. konularak daha emniyet tabakası dayanıklı hale getirilmelidir. Emniyet tabakası ahşap, demir, oluklu saçtan oluşturulmuşsa beton hemen tabakanın üzerine, kuvvetli ahşaptan ise de 0,5-1 metre kalın toprak üzerine beton atılmalıdır. Eğer beton toprak üzerindeyse betonun kalınlığı 0,80 metre, doğrudansa 1,20 olmalıdır. (Şekil 8-9)

• Mahal-i Mahfuza

Gömme mahal-i mahfuzalar, maden ocağı gibi dehlizkari bir şekilde tasarlanmış yerlerdir. Bu mahallerde efradın giriş çıkışını kolaylaştırmak için mahreçler, yıkılmaya karşı dirençli inşa edilmeli ve ara siperden 1,5 metre açıkta olmalıdır. (Şekil 13)

Mahfuz mahalde temel suyu çok ise gömme yerine beton mahal tercih edilmeli, ayrıca çukur yerine düz yata hücreleri tesis edilmelidir.

• Tarassutgahlar (Gözlem yeri)

          Tarassutgahlar, makineli tüfeklerle irtibat halinde olacak şekilde geride ve hâkim bir noktada tesis edilmelidir. Cephede tarassudun doğrudan ufak bir mazgal yarığı ya da tavan deliğinden periskop yardımıyla yapılması ve tarassutgahların maskelenmesine dikkat edilmelidir. Tarassutgahlarda bulunması gereken mazgallar küçük, yarığı boyutu da 2 cm. genişliğinde ve 12 cm. uzunluğunda olmalıdır. Bu mahfuz mahallerin tahribini önlemek için mahalin aşağı doğru inşa edilmiş derin duvarlar ile sabitlenmesi gerekmektedir. (Şekil 31)

• İrtibat Hendekleri

          İrtibat hendekleri mümkün mertebe takriben 2.5 metre bir setr irtifaına malik olmalıdır. Bu hendekler araziye uydurulmalı ve dar maktalar yaralıların geçirilebilmesi için takriben her 40 metrede bir şube hendekleri bulunmalıdır. Doğru ateşten sakınmak için irtibat hendeklerinin keskin köşeli olmayıp yılankavi bir hat üzerinde tesis edilmesi uygun görüşmüştür. Yine ateşten korunmak için talimatnamede her 4 metrede bir toprak tavan veya galerilerin oluşturulması ve açık irtibat hendeklerinin üzerlerinin ot, tel örgü, çalı çırpı vs. ile maskelenmesi tavsiye olunmuştur.

• Hazırlık Efradı ve İhtiyat İçin Mahal-i Mahfuzalar

          Hazırlık efradıyla ihtiyatlar mevcut olan ve icabında takviye edilen mahallerde (mesela galeriler) emin olarak iskân ve ikame edilemeyip düşman ateşi de muntazır olursa bu halde bunlar için de endahta karşı mahfuz mahaller vücuda getirilmelidir. İnşasında dik yamaçlar kullanılan bu mahallerin genişliği, içine çeşme, mutfak, hela ve her er için 1-1,5 metrelik yatak yeri dahil edilebilecek kadar olmalıdır. Bu mahallerin, herhangi bir saldırı sonucunda doğacak zayiatı minimuma indirmek için, en fazla 2 veya 3 mangalık olması gerekmektedir. Bu mahfuz mahallerin emniyetini temin etmek adına mahreçlerin dikkatlice maskelenmesine ve etrafına 6 ila 10 cm genişlikte ve 2-3 hat şeklinde dikenli teller ile örülmesine özen gösterilmelidir. Dikenli telleri noksan olması durumunda ise ya düz tel dikenli telli örülerek kullanılmalı ya da dikenli tel yerine sürçme telleri, zemine dik vaziyette sabitlenen halkalar ve ayak oltaları tercih edilmelidir. (Şekil 55)

• Topçulara Ait Tertibat
• Batarya İnşası

Batarya inşa edilirken girinti, çıkıntı, orman, köy vb. gibi arazi şartlarından yararlanılmalıdır. Düşman ateşinin tesirini tahfif etmek için arazinin çukur ve yumuşak bir yapıda olmasına özen gösterilmelidir. Bataryaların, hava gözleminden gizlenmeleri hususu göz önüne alınarak cephenin doğru bir hat yerine dağınık olmasına, toplar arası mesafenin eşit olmamasına ve yüksek top yığınlarından mümkün mertebe kaçınılmasına çalışılmalıdır. Buna ek olarak hem topların üzeri hem de bataryalara giden yollar ot, çalı vb. gibi araziye uygun şeylerle maskelenmeli ve yapılan hazırlığı uygunluğu, uçaklar vasıtasıyla kontrol edilmelidir. Düşman uçaklarını şaşırtmaya da dikkat edilerek yeri geldiğinde sahte yollar ve bataryalar hazırlanmalı ve hatta bu bataryalardan belirli aralıklarla gürültü ve duman çıkarılmalıdır.

Emir ve telefon mahalleri genellikle bataryanın bir cenahında, top mahalleri ise irtibat hendeklerine bağlı olarak tesis olunmalıdır. Bataryalara setre inşa edilirken öncelikle askerlerin, hemen ardından da cephane ve topların emniyeti göz önüne alınmalıdır. Batarya efradı için, bataryalardan uzakta istirahat edebilecekleri mahfuz mahaller inşa edilmeli, gerektiği takdirde bu mahallere sargı yerleri, helalar ve irtibat hendekleri dahil edilmelidir. Düşman ateşi sırasında ise toplar önceden belirlenen mahfuz mahallerde, galerilerde ve yahut kesik yamaçlarda muhafaza edilmelidir.

• Hücumu Tarda Mahsus Toplar İçin Mahaller

Kendi avcı hendeklerimizin ilerisindeki araziyi yan ateşine almağa yahut düşman irtibat hendeklerini tulani dökmeye mahsus olan iş bu toplar için aşağıdaki görseldeki gibi mestur mahaller inşa edilmesi gerekmektedir. (Şekil 68-69) Bu topların aralıkları mümkün mertebe dağınık olmalıdır. Bunun yanı sıra açık top mahalleri göme olarak yapılmalı ve bilhassa gerideki mevzilere konulacak toplar ile arazinin ve zemin setrelerinin haline göre topların iyice maskelenmesi ve setr edilmesine özen gösterilmelidir.

• Vesait-i Muhabere-i Fenniye
• Telefon İrtibatları

Muharebede kullanılan başlıca haberleşme aracı telefondur. Kablolar ve çıplak nakillerin toprak altı veya toprak üzerinde tesis edilmesiyle sağlanan haberleşme şebekesi, topçu ve piyade birliklerinde farklılık göstermektedir. Bunun birlikte bölgenin ateş hattı dahilinde olup olmamasına göre de kablo ve nakillerin vaziyetlerinde değişiklik meydana gelmektedir. Talimatnamede düşman ateşi mıntıkasının haricinde olan nakillerin yol boyunca sabit direklere bağlı, üzeri çıplak bakır veya demir telden çifte hatlı olarak, ateş mıntıkası dahilinde ancak ateşin yoğun olmadığı yerdeki nakillerin toprak üzerinde, sürekli ateş altında bulunan bölgedeki nakillerin de en toprağın en az iki metre altında olması gerektiği vurgulanmıştır. Herhangi bir tamirat hususu göz önüne alınarak toprak altındaki nakillerin yerlerini tespit edilmesini mümkün kılacak göstergelerin yerleştirilmesi ifade edilmiştir. Konuşmaların duyulmasını önlemek için nakiller çifte hatlı olarak inşa edilmeli ve bu hatlar düzenli olarak kontrol edilmelidir. Her kıta kendi inşa ettiği nakili muhafaza etmekle görevlendirilmiştir.

• Suların Akıtılması

Bir mevzii için en önemli mühendislik işlerinden biri olan bu çalışma, yağmur esnasında mevziin elde tutulmasını sağlamada oldukça hayati bir rol üstlenmektedir. Bu sebeple muharebe öncesinde tüm arazinin keşfedilmesi ve bu süreçte de mevcut kadastro haritaları ve tesis planlarından yararlanılması gerekmektedir. Arazinin yüksek ve eğimli olduğu durumlarda hendeğin muhafazası, tabanda su yuvaları tesisi, tabandaki çukurların doldurulması ve tulumbalarla suların boşatılması gibi basit çözümler, sorunun giderilmesinde etkili olmaktadır. Ancak arazinin düz olması halinde alınabilecek en esaslı tedbir, temel suyu bölgesini suların hal-i tuğyanı ıslah edilerek aşağıya doğru indirilmesidir. Bunun için de muharebeden evvel arazinin düzenlenmesi ve boru tesisi gerekmektedir. [1]

Sonuç

“Mevzi Muharebeleri Hakkında Sunuf-u Muhtelife’ye Mahsus Talimatname” adıyla yayınlanan bu talimatnamenin mevzi inşasını konu edinen birinci kısmında, mevzi müdafaası durumunda, muharebeden önce yahut muharebe esnasında mevzi inşası ile alakalı uygulanacak durumlar hakkında bilgi verilmiştir. Mevzi muharebelerinin Birinci Dünya Savaşı’nda en yaygın kullanan muharebe yöntemlerinden biri olması, 1916 yılında bu talimatnamenin yayınlanmasını zorunlu kılmıştır. Talimatnamenin bu kısmında avcı hendekleri, mahal-i mahfuzalar, vesait-i muhabere-i fenniye ve suların akıtılması gibi büyük önem arz eden konular detaylı bir biçimde işlenerek mevzii inşası belirli kaidelere bağlanmış ve tüm ordu birlikleri talimatnamede verilen bilgiler ışığında düzenlemeye gitmişlerdir.

---

[1] Mevzi- Muharebeleri Hakkında Sunuf-u Muhtelifeye Mahsus Talimatname Birinci Kısım Mevzi İnşası, Matbaa-i Askeriye, 1332.