Çanakkale Harbi Çanakkale Muharebelerine dair…
1-Seferberlik ilanıyla beraber muhaberat ve matbuat Harbiye Nezaretinin emriyle tetkik ve sansür edilmeğe başlar. Bunun için Payitaht ve mevki’-i saire-i mühimmede sansür merkezi tayin ve tesis edilir.
2-Muhaberat ve matbuatın en çoğu ve muhtelif kablo tellerinin nokta-i iltisakı (kavuşma noktası) Payitaht olduğu için İstanbul Sansür Teşkilatı mevki-i saireye nisbeten daha vasi’ ve hidmet-i dahiliyece bi’t-tabi daha mühim olduğundan Der-saadete mahsus sansür heyetlerinin teşkilat ve mesaisi için ayrıca bir talimatname yapılmıştır.
3-Sansür heyetleri kadroları aşina-ı zabitan ile küçük zabitan ve kifayet etmediği ve yahut bulunamadığı takdirde cihet-i mülkiye memurinininden de icabı kadar alınarak teşkil edilir. Askerin bulunmadığı yerlerde sansür vazaifi hükümet-i mahalliyenin en büyük amiri tarafından kendi taht idaresinde olmak üzere teşkil edeceği bir heyete tevdi edilir. Bi’l-umum sansür heyetlerine tercihen mütekaidin zabitandan bu işe elverişli olanlar tayin olunur.
4-Talimatnamede muharrer sansür merkezinden mâadâ başkaca merkezin tesisine lüzum görülürse Dahiliye Nezareti vasıtasıyla Harbiye Nezaretine bildirilir. Bu iki nezaret arasında kararlaştırılarak teşkil edilir.
5-Der-saadetteki sansür heyeti Merkez Kumandanlığı vasıtasıyla Karargah-ı umumi İstihbarat Şubesine ve mevakıttakiler mıntıkasında bulundukları askeri kumandanları ve tehaşşüd mıntıkalarında ise ordu kumandanlarının emrine tabiidirler.
6-İkiden fazla sansür memurunun bulunduğu merkezde mutlaka amir olarak bir üçüncünün tayini icap eder. Bu, heyetin müfettişi olur.
7-Mevki-i sansür memurlarının kadrosu mensub oldukları askeri kumandanı tarafından tayin ve tehdid edilir.
Vazaif, hademat, salahiyyet
8-Muhaberat ve matbuatın talimatnamede münderic usul ve kaide tevkifen yazılmış olup olmadıklarının tetkiki sansür memurlarına ait bir kifayettir. Sansür edilecek mevad talimatnamede musarrahdır.
9-Sansür vazaifi muhaberatın te’hirini mucib olmayacak surette vaktinde ifa edilir. Bununda tetkiki müfettişlere aittir.
10-Müfettişler daima sansür memurlarının merci-i umuru olmakla beraber vazaifin vaktinde, nizamında cereyan edip etmediğini tetkik eder ve ehliyetsiz ve vazifede terahı gösteren sansür memurlarını salahiyetleri dairesinde tecziye ve icabında mensup oldukları askeri kumandanından bade’l-istizân tebdil edebilirler.
11-Sansür memurları münavebe ile nöbetçi olurlar ve sansür merkezi gece ve gündüz nöbetçisiz kalmaz. Nöbet vazaifi ve sansür vazaifinin suret tevzi’müfettişlere aittir.
12-Sansür memurları ancak kendi müfettişleriyle muhabere edebilirler. …? hükümete ve askerliğe ait müstecilen bildirilmesi icap eden hususatı derhal askeri kumandanına telgraf veya telefonla bildirebilir ve aynı zamanda müfettişliği de haberdar eder.
13-Müfettişler doğrudan doğruya tabi oldukları mıntıkanın askeri kumandanıyla ve tehaşşüd mıntıkalarında ise o mıntıkadaki en büyük kumandanlıkla muhabere ederler.
14-Sansür memurları sansür ettikleri muhaberatı veya kısmen ti ettikleri fikiratı her yirmi dört saatte bir defa müfettişe arz ederler. Ve müfettişlikte icabı takdirinde amirini haberdar eder.
15-Nöbetçi sansür memurları hîn-i tebdilinde yeni nöbete girecekleri güzeran eden nöbet zamanındaki halinden haberdar ederler. Ve sansür mührünü de teslim ederler.
16-Her merkezin bir mühür-i resmisi, bir mukarrerat defteri, bir emr-i yevmi, bir takarrir, bir telgraf defteri bulunur.
17-Sansür merkezine muktezi kırtasiye mensup oldukları askeri kumandanlığından ita edilir. Keza mühürlerde bir defaya mahsus olmak üzere hak edilir. Ve sansür vazaifinin hitamında kumandanlara teslim edilir.
18-Sansür memurlarına muhassasat-ı asliyelerinden ma’dâ muhassasat verilmez.
19-Sansür memurları tarafından tevkif edilen telgraf ve mektuplar telgrafhaneye iade edilmez. Yalnız telgraf kaydının kapanması için muhabere memurlarına malumat verilir.
Sansürün tarz-ı ifası hakkında mukarrerat
Muhaberat
Muharrerat-ı resmiye ve hususiye
20-Muhasımatın ilanıyla beraber Karargâh-ı Umumi’den verilen emir üzerine muhasım devletler memalikine posta, telgraf ve telefon muhaberatı münkatidir. Ne memalik-i mezkûreden Memalik-i Osmaniye’ye ve ne de memalik-i Osmaniye’den düvel-i mezbure memalikine telgrafname ve mektup gidip gelmez. Muhasım devletler memaliğinin transit suretiyle vakı’ olacak muhaberatı dahi menüdür.
21-Memalik-i Osmaniye dahilinde dahili ve harici için postahanelere teslim edilen mekatib-i hususiye açık olarak teslim edilir. Ve tetkik edildikten sonra sansür mührü basılır. Ve kapalı olarak mahalline isal edilir. Hariçten gelenler de bi’l-umum tetkik edilir ve aynı muamele ifa edilir.
22-Zabitan ve memurin askeriyeye ait mekatib fırka karargahlarında veya müfrez-i katiyyat kumandanlıklarınca sansür edilir. Fırka veya müfrez-i katiyya kumandanlıkları tarafından (tetkik edilmiştir) Kaydi zirine karargâh mührü basıldıktan sonra kapalı olarak postahanelere tevzi olunur. Devair-i askeriye-i saire, karargahlara askeri mektupları müessesat-ı sanai-i askeriyeye mevki-i askeriye-i müstakile, mevki-i müstahkeme gibi belli başlı cüz-ü tam kumandanlıkları maiyetleri zabitanının mektuplarını sansür ederler ve edilmiş bir halde sansür merkezi müfettişliklerine tevdi edilirler. Gelen mektuplarda aynı ve vechle sansür merkezince açılmayarak mensup oldukları katiyyat ve devair-i askeriyelerine nazaran paket halinde toplanarak açılıp tetkik edilmek üzere kumandanlıklara tevdi olunur. Muhteviyatı talimatnameye muhalif olan mektuplar işbu cüz-ü tam kumandanlıklarınca tevkif edilir ve icabında mürsil ve mürsil-i aliye Divan-ı Harbe tevdi edilir.
23-Cihet-i hariciye ve jandarma devairi sansür hususu 22’nci madde nazar-ı dikkate alınarak kendi kumandanlıkları tarafından tanzim olunacaktır.
24-Devair-i mülkiye memuruna ait gelen, giden dahili mektuplarda Payitahtta olursa mensup oldukları nezaretler devairi rüesası; vilayetlerde valilikler, sancaklarda mutasarrıflıklar, kazalarda kaymakamlıklar, nahiyelerde müdürlükler tarafından kontrol ve tasdik edilir ve kapalı olarak mühür vurulur.
25-Sansür merkezi zabitan-ı memurin-i hükumetin gayri bilcümle işhasın mekatip-i askeriyeden gayri bi’l-umum mektuplar … mektuplarını tetkik eder.
26-Bilumum mektuplar Türkçeden madâ hükumetin tayin edeceği (bu defadaki harpte Arapça, Ermenice, Rumca, Musevice, Almanca, Fransızca, İngilizce, İtalyanca, Bulgarca muhaber lisanlarına müsaade edilmiştir) elsine üzerine yazılır. Lisan-ı Farsi ile yazılmış mektuplar ancak Bağdat, Basra, Samerra, Kazmiye (Kerbela) …, …, …, …, Der-saadet merkezlerine kabul edilir. Başka posta merkezi lisan-ı Farsi üzerine yazılmış mektupları kabul etmez.
27-Mektupların okunaklı bulunması, … yazılmış olması ve imzalı bulunması şifre ve manasız, mühim işaretleri ihtiva etmemeleri lüzumdur. Asker taktirde tevkif edilir ve mahalline isal olunmaz. Şüpheli olanlar hakkında takibat yapılmak üzere polisiye tevdi olunur. Zabitan-ı memurin-i askeriyeninkileri muvaffakları kendilerinden isitizah eder.
28-Mektupların mazur cümleleri, çıkarılması mümkün olamayan yağlı mürekkeplerle karartılır veyahut yırtılır.
29-Dahili Türkçe mektupları her vilayet ve müstakil mutasarrıflık marbut oldukları askeri mevki kumandanlıkları ile bila istişare icap eden merkezi tayin ve sansür … ve tevzif edilir.
30-Dahili memlekette Arapça, Ermenice, Musevice, Rumca, Fransızca için her tarafa sansür vazi icap etmeyip yalnız İstanbul, Edirne, İzmir, Ankara, Sivas, Erzincan, Diyarbakır, Bağdad, Basra, Şam, Halep, Konya merkezine bilade muharrer lisanlara aşina ihtiyaca göre sansür memurları vazi edilir. Binaenaleyh bilcümle merkez kabul edecekleri dahili mektupları mahallerine değil bir ay …? cihet-i sevke nazaran bilade tetkik edildikten sonra mahalline irsal edilir.
31-Üsera mektuplarına Üsera Talimatnamesi mucibince muamele edilir.
Harice gidecek muharrerat-ı gayr-i resmiye
32-Dahilden harice gidecek mektuplar yalnız İstanbul, Bağdat ve Beyrut’ta sansür edilir. Binaenaleyh mevki-i sairece kabul edilen mekatip mahallerince sansür edilmeden doğruca ciheti sevkine nazaran bu merkezden birine irsal edilip sansüre tevdi olunur.
33-Dahilden harice gidecek zabitan ve memurin-i askeriyenin mektupları dahildekiler gibi muamele görür. (madde – 22)
34-Cihet-i mülkiye memurunun ise Payitahtta nezaretlerde, vilayette ise vilayet merkezinden tetkik edilir. Mutasarrıflıklarda ve bunların madunlarında olan kaza ve nevahide tetkik edilemez. Vilayete gönderilir.
Muharrerat-ı resmiye
35-Devletler muharrerat-ı resmiyesi, bitaraf ve bizimle müttefik hükümetler memurin-i siyasesinin muharrerat-ı resmiyeleri sansür edilmez. Keza hükumetçe müessesat-ı resmiyenin (Divannüma, Müdafa-i Maliye, İttihad Terakki, Cemiyet-i Hayriye-i İslamiye gibi) mühür-i resmiyelerini havayi olmak şartıyla muharreratı sansür edilmez.
36-Bitaraf devletler sefarethanelerinin düşman memleketlerdeki kendi sefiri o konsoloslarına ait muharrerat-i resmiyeleri kontrole tabidir.
Telgraflar
(gayr-i resmi)
37-Mektuplar hakkında tatbik edilen talimat ahkamı aynen gayr-i resmi telgraflara da şamildir. Şu kadarki gayr-i resmi telgraflar merkezlerindeki umumi sansür merkezince tetkik edilir ve bade…. keşide olunur. Gelenlerde aynı muameleye tabidir. Yani askeri, sivil tefrik olunamaz.
Resmi
38-Hükumetin resmi telgrafları kontrole tabi değildir. Bitaraf ve dost ve müttefik devletler sefiresi kendi hükümetleri Hariciye Nezaretiyle bitaraf devletler nezdindeki kendi sefireleriyle telgraf ile muhabere edebilirler. Bu telgraflar sansür memurları tarafından vize edilir ve tevkif ve sansür edilemez.
39-Memleketimiz dahilindeki müttefik ve bitaraf devletler sefiresi dahil memlekette kendi konsolosluklarıyla konsoloslarda sefireleriyle telgrafla muhabere edebilirler ve telgrafları sansür ve tevkif edilemez.
40-Hükumetçe resmen tanınmış cemiyetin kendi mühürleriyle mühür telgrafları yalnız askeri nokta-i nazarından sansür edilir.
41-Dahili telgraflar ita edildikleri mahallerden madâ gidecekleri yere kadar geçecekleri merkez sansür memurlarınca kontrol edilir.
42-Harice çekilecek telgrafname mürsilleri hüviyetleri ve mahal ikametlerini meşur telgrafhaneye bir vesika ibrazına mecburdurlar. Dahil için işbu mecburiyet telgrafhanece görülecek lüzuma tabidir. Ve telgraflar mürsilleri tarafından telgrafhaneye iki nüsha olarak verilir.
43-Metni veya tamamen sansür edilmiş telgrafname icraatları mürsillerine iade olunmadığı gibi kifayet-i tevkiftende mürsilleri haberdar edilmez.
44-Telgraf ve mekatibte de sansür edilecek mevad: -a- Ordu-yı Hümayun ve Donanmayla ve bila kayd şart askerlikle talik eden her nevi fıkralar. -b- memleketin dahili harici siyasette ve memleketin ahval-i maliye ve ticariyesine Osmanlı tüccar gemilerinin hareketine, ordunun memleketin ahval-i sahiyesine ait havadis. -c- hariç ve dahilde su-i tesiri olabilecek bilcümle havadis/ şimendifer, vapur kazaları yangın gibi/
45-Dahil ve hariçle bila kayd şart şifreli muhabere yalnız hükumete aittir. Dost ve bi taraf ve müttefik devletler sefiresi kendi hükümetleri harici nezaretleriyle bitaraf devletler nezdindeki kendi sefiresiyle şifreli muhabere edebilirler.
46-Dahil memleketteki konsoloslardan ancak Hükumet-i Osmaniye ile müttefik devletler konsolosları kendi sefiresiyle ve işbu şifre dahi konsoloslarıyla şifre ile muhabere edebilirler.
Kıymet-i Mukaddireli Mektuplar
47-Kıymet-i mukaddireli yani derunlarında evrak-ı nakdiye bulunan mektup, vesika, şehadatname, konşimento, vesaire kabilinden mürsilince kıymetli mlf… … … havayi tahdili mektuplar postahanelerdeki gişe sansür memurlarına muayene ettirildikten sonra sansür memuru bulunmayan mahallerde posta müdürüne okundurulduktan sonra zarfları kapatılır ve üzerine sansür pulu ve damgası vurularak bir daha açılmaz ve o suretle tati olunur. Harice gidecek kıymet-i mukaddireli mektuplar mutlak üç merkezden birisinde kontrol edilir.
Posta paketleri
48-Posta paketleri bi’l-umum evrak matbua paketleri ve Asya’yı tüccarları numuneleri postahanelerce sıkı bir muayeneye tabidirler. Bunların derunlarında görülecek muhaberat-ı hususiye ( mevad-ı mezureyi havayi olsun olmasın) sahipleri divan-ı harbe tevdi olunur.
Katip ve resail
49-Ceraid hakkındaki maddelerin ahkamı katip ve resail hakkında da şamildir. Yalnız tabi edilecek katip ve resail sansür memurlarınca tetkik edilmek üzere maruf nezaret celilesinin ruhsatnamesini haiz olmalıdırlar. Ve cerideler matlu iki nüshaya hacet yoktur.
Matbuat
50-Bilumum matbuatın sansür talimatname riayet etmeleri mecburidir. Aksi suretle hareket eden gazete veya ajanslar ya derhal lağv olunur ya muvakkit müddetle tatil suretiyle tecziye edilir. Lağvolunanlar bir daha hiçbir nam ile intişar edemez. Müdür-i mesulleri de divan-ı harb-….? tevdi olunur.
51-Seferberliğin devamı müddetçe yeniden hiçbir nam ile hiçbir … veya ajans intişar edemez.
52-Her türlü ilaveler ve … tarzında mükerrer tabiler münevveddir. Her … evvelce olduğu gibi yevmiye bir defa intişar edebilirler.
53-Haricden gelen ve sansür elinden geçmeyen hiçbir telgrafı ajanslar neşr edemez.
54-Payitahtta intişar eden bilcümle ceraid sabahleyin neşr olunacak nüshalarının provalarını gece … saat dokuzdan on ikiye kadar, akşam nüshalarının provalarını da gündüz on ikiden dörde kadar İstanbul sansür müfettişliğine tevdi ederler ve … tamamen kontrol edileceği meşar zirine (talimata mutabıktır) kaydıyla sansür memuruna ve nöbetçi sansür zabitine imzalattıktan sonra … neşr edebilirler. Ve intişar eden nüshalardan birini tekrar sansür memuruna kontrol için gönderirler.
55-Sansür tarafından çizilmiş olan veya imzalanmamış bulunan mevadın neşri o … veya ajansın lağvını ve müdürünün divan-ı harbe tevdiğini mucib olur.
56-… sansür edilecek mevad, telgraf ve mekatiptekinin izidir.
57-Karargah-ı umumiyeden musaddık olunmayan harp muhaberelerinin hiçbir telgrafı kabul edilmez. Ve ceraidden sansür edilir.
58-Tacirler arasındaki muhaberattan mekülat, mahrukat miktar ve … ve nakliyatına dair olan malumatın her biri hükumet-i maliyenin tasdikine ve … olarak neşr veya irsal olunur.
59-Bilcümle sinema şeritlerinin ve ilk defa olmak üzere mevki-i temaşaya konacak tiyatro … der-saadette sansür müfettiş-i umumiliğine, taşrada sansür müfettişlerine … mesaide istihsali iktiza eder.
60-Dahili şehir mektupları kontrol edilmez ve kapalı olarak ta’ati edilir.
61-… … mektupları mensup oldukları …
merkezlerinde sansür edilir. [1]
[1] Matba-i Askeriye-Süleymaniye, İstanbul, 1330.
